Gdy dziś mówimy o żniwach, mamy zwykle na myśli sprzęt zbóż przy pomocy specjalnych maszyn rolniczych. Chociaż dotychczas prawie w każdej wiejskiej zagrodzie, jak Wileńszczyzna długa i szeroka, znajdzie się zwykły sierp - ręczne narzędzie do żęcia zbóż i trawy. Narzędzie znojnej, zraszanej potem pracy naszych babć i matek, pamiętających jeszcze atmosferę tamtych żniw. A była to atmosfera radości doczekania nowych plonów, uczciwego stosunku do pracy, którą się rozpoczynało i kończyło modlitwą, a przeplatało piosenką i żartem. Ale też - pewnej trwogi, by plon, jaki Bóg dał, zdążyło się na czas zebrać, by ani zła pogoda, ani żadna inna przeszkoda nie zakłóciła tego misterium żniw...

Aż tu nagle - tak rzadka okazja: obejrzenia przywołanych z przeszłości obrazków sprzętu zbóż, które już odeszły do przeszłości. Stało się to możliwe dzięki grupce entuzjastek - gospodyń wiejskich z Jurgielan, Połukni i Anglenik w rejonie trockim - w większości członkiń zespołu folklorystycznego „Połuknianie”, który niedawno świętował swój dziesiąty jubileusz. Należą im się słowa szczerego podziwu za odwagę, którą trzeba było mieć, by się podjąć takiego zadania - odtworzenia dnia pracy z epoki, która już nie istnieje. Te panie bowiem nie używają dziś prawie sierpa do robót polowych we własnych gospodarstwach (chyba że do prac małych, gdy można po kosę nie sięgać), a niektóre wprost się przyznały, że nie trzymały tego narzędzia w ręku od wielu lat. A jednak zgodziły się stanąć do żniwa jak przed laty, świadome tego, że będą przy tej pracy podglądane i filmowane przez ekipę Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, od lat zaprzyjaźnionym z ich gminą i zespołem „Połuknianie”. Jakiekolwiek „próby” żniw nie wchodziły w rachubę, wszystko miało się odbyć spontanicznie, wszystko miało być autentyczne - i przebieg pracy, i sceneria. I się odbyło, a miejscem akcji stała się zagroda Barbary Sidorowicz, wieloletniej nauczycielki w Połukni, członkini zespołu „Połuknianie”, poetki ludowej. Pani Basia, znana w okolicy jako osoba nadzwyczaj energiczna i twórcza, pełna - często szalonych, jak sama mówi - pomysłów, wzięła na siebie podstawowy ciężar organizowania tych niezwykłych żniw. Mało tego - udostępniła żniwiarzom własne żytnie łany...

Nie zawiodły również sąsiadki pani Barbary. Danuta Winiarska, matka pięciorga pociech, przybyła na żniwa z synem Dominikiem i czteromiesięczną Sandrą. Niemowlę - zdrowo opalone, pogodne - przez cały dzień przebywało na polu, gaworząc i wierzgając nóżkami na świeżym snopku, w czasie, gdy matka żęła. A Wanda Frąckiewicz z Anglenik od początku okazała się w centrum uwagi zebranych: śpiewała piosenki ludowe suto zaprawiane humorem, właściwie dla wielu nie znane, jak mówi - z jej stron rodzinnych: o niefortunnym swataniu się i nieudanym ożenku, o gorzkiej miłości i o tym, jak skąpstwo i głupota małżonków zgubiła. A każda piosenka - to swoista ballada, składająca się z wielu zwrotek. Prawdziwa kopalnia dla zespołów folklorystycznych, wciąż poszukujących dawnych, zapomnianych dziś piosenek...

I wreszcie - żniwa. Prawdziwe - nie na niby - ciężka praca żniwiarzy (w sielance Sz. Szymonowicza „żeńcami” zwanych). Z modlitwą i piosenkami - jak tradycja każe. Na przodzie - pani Barbara, ona również wiodła prym przy robocie, zadawała jej główny ton. Żartowała, na przykład, z dziewczętami (wśród których pracowała również jej wnuczka Małgosia): „Ile kłosów zostawicie na polu, tyle lat za mąż was nikt nie weźmie...”. Kobiety i dziewczęta żęły sierpami i wiązały zboże w snopy. Chłopcy kosili kosą, a dziewczęta szły za nimi i wiązały snopy, śpiewając przy tym: „Najlepiej ranną rosą ciąć żyto kosą...”. Snopy ustawiano w kształtne kopki (zwane w tych stronach mendlami): w każdym po dziewięć obok siebie, a jeden, tzw. załamany - na górze. Raz po raz słychać było wesołe nawoływania, śmiech. Chociaż praca do łatwych nie należy, a słonko - im bliżej południa - mocniej przygrzewało i nie nawykłe do ścierniska bose stopy, szczególnie młode, bolały...

Gospodyni jednak czuwała i przemęczać się zbytnio nie pozwoliła. Zarządziła odpoczynek i posiłek w polu. Zaraz na ściernisku zjawiły się potrawy, niektóre już prawie zapomniane, a jakie, podobno, w czasie żniw przygotowywano: babka gryczana ze skwarkami, kwas chlebowy, kasza owsiana z fasolą i, oczywiście, chłodnik. Nie zapomniano nawet o takim szczególe, że podczas żniw często odwiedzali gospodarzy żebracy, którzy przy okazji razem ze żniwiarzami się posilali. Rolę żebraczki, z jej przypowiastkami i gadaniem o życiu, odegrała... sama gospodyni.

Można było się spodziewać, że po posiłku praca nie pójdzie tak żwawo. Aż tu - niespodzianka: przybyło dwóch dzielnych żniwiarzy w osobach starostów gmin rudziskiej i połukniańskiej - Tadeusza Pawłowskiego i Antoniego Juchniewicza. Dowiedli, że praca na łanie nie jest im obca, że potrafią i żąć, i kosę wyklepać. To również dzięki nim czas dożynek - z sutym poczęstunkiem, śpiewem i tańcami - szybciej nastąpił...

I tu nie mogę się oprzeć maleńkiej dygresji, która się ciśnie pod pióro. Trzeba było, bo warto, widzieć ten obrazek - jak z dawnego malarstwa: świeżo ścięte łany zbóż, ustawione w złociste kopki. Wśród nich, po świeżym ściernisku idą żniwiarze, przeważnie w bieli, z wieńcem i snopem dożynkowym na przedzie. A nad tą scenerią wyzłacaną zbożem - błękit nieba wysoki z białymi obłoczkami (taki nasz, swojski) i słońce, tego dnia takie łaskawe. Słońce - wyznacznik prac i dni rolnika... Nawet pogoda tego dnia sprzyjała. Myślę więc, że państwo z Węgorzewa zostali usatysfakcjonowani. Tym bardziej, że Barbara Chludzińska, szefowa muzeum powiedziała o celu swojej wizyty i filmowaniu połukniańskich żniw:

- To będzie coś więcej niż książka, niż opowieść - zatrzymana w kadrze praca. Chcemy, by te żniwa młodzi mogli poznać. Myślę, że to najpiękniejsza rzecz poznawcza, jaką można zrobić. Pokolenie autentycznych nosicieli tych tradycji już odchodzi. A Wileńszczyzna jest ostoją tych tradycji narodowych i to jest piękne. Trzeba te tradycje znać i nimi się szczycić. Takie obrazki, jaki widzieliśmy dzisiaj, mogą się nie powtórzyć, ale zostaną utrwalone i będą żyły...

Oby tak było, a zebrany materiał został wykorzystany właściwie, z pożytkiem dla potomnych. A miłym paniom z „Połuknian”, szczególnie pani Basi, pozostaje serdecznie podziękować za zaproszenie redakcji „Magazynu Wileńskiego” na to święto pracy, które, wraz z dawnymi obrzędami, zabawą i przyśpiewkami, chciały same przypomnieć, odtworzyć i innym pokazać, z czego, trzeba przyznać, pomyślnie się wywiązały. Za to, że tam byłam, wszystko oglądałam, pierogi jadłam, połukniańską na miodzie popijałam...