W biuletynie informacyjnym „Informacinis leidinys” nr 12 2001 r. został opublikowany projekt założeń ustawy o oświacie mniejszości narodowych, przygotowany przez grupę roboczą, powołaną przez Ministerstwo Oświaty i Nauki Republiki Litewskiej.

Projekt przygotowano w oparciu o szereg dokumentów normatywnych, obowiązujących na Litwie i międzynarodowych aktów prawnych, reglamentujących sprawy oświatowe mniejszości narodowych. Podkreśla on potrzebę zachowania tożsamości narodowej mniejszości zamieszkujących na Litwie, pielęgnowania tradycji oraz wspierania ich rozwoju kulturowego i etnicznego. Stwierdza powszechną dostępność oświaty oraz priorytetowość zaspokajania potrzeb jednostki i rodziny w nauce, zapewniając prawo do nauczania w języku ojczystym lub języka ojczystego. Uznaje się również zasadność dążeń uczniów szkół mniejszości narodowych do zachowania głównych czynników stanowiących o tożsamości narodowej: języka, spuścizny kulturowej, tradycji, religii.

Po uważnym przeanalizowaniu projektu daje się jednak zauważyć dążenie w kierunku uszczuplenia obecnego stanu posiadania szkolnictwa polskiego na Litwie oraz wyraźną kolizję deklarowanych założeń o oświacie mniejszości narodowych z praktycznymi sposobami ich realizacji.

Punkt 9.5, dotyczący przygotowania kadry pedagogicznej, zakłada jedynie możliwość kształcenia pedagogów do przedszkoli, nauczania początkowego i języka polskiego, pozostawiając za marginesem przygotowanie pedagogów innych przedmiotów.

Jednak najbardziej dyskryminująco uderza w obecnie działające szkoły mniejszości narodowych punkt 10.1, który przyznaje prawo funkcjonowania szkół narodowościowych wyłącznie na poziomie szkoły początkowej i podstawowej. W myśl tego punktu i punktu 10.2, w szkole średniej w klasach 11-12 oraz gimnazjum proces nauczania miałby przebiegać wyłącznie w języku państwowym. W praktyce oznaczałoby to stopniowe zanikanie szkoły polskiej na Litwie, ponieważ brak ostatniego, najważniejszego poziomu szkoły ogólnokształcącej w języku ojczystym, nieuchronnie prowadziłby do zniechęcania rodziców i zaniechania przez nich posyłania dzieci do szkoły polskiej. Punktem 11.4 zaś potwierdza się prawną podstawę do nietłumaczenia na język ojczysty podręczników dla klas 11 - 12. Punkt 12.1 zawiera wyłącznie deklaratywne stwierdzenia pozorujące jednakowe warunki finansowania szkół litewskich i mniejszościowych, z zaznaczeniem, że państwo pokrywa różnicę wszystkich wydatków, wynikających z potrzeb większego finansowania szkół mniejszości narodowych, prowadzonego zgodnie z metodyką finansowania, ustaloną przez rząd. W praktyce oznacza to wprowadzenie dla szkół mniejszości narodowych współczynnika finansowego 1,05 w mieście i - 1,1 na wsi, gdy realne takie wydatki są o wiele wyższe. Wynikają one z dwu-, trzykrotnie droższych podręczników, konieczności podziału klasy na grupy na lekcjach języka litewskiego oraz szerszego planu nauczania. Realnie więc taki współczynnik powinien wynosić 1,3 - 1,4.

Reasumując powyższe, Stowarzyszenie Nauczycieli „Macierz Szkolna” występuje o:

Punkt 10.1. Uznaje się szczególne znaczenie wszystkich poziomów szkoły ogólnokształcącej (początkowej, podstawowej, średniej) dla zachowania tożsamości narodowej uczniów.

Punkt 10.7.1. W klasach 1 - 12 szkół mniejszości narodowych w ich tradycyjnych językach nauczania.

Punkt 11.4. Na wszystkich poziomach szkoły ogólnokształcącej (początkowej, podstawowej i średniej) polskiej mniejszości narodowej stwarzane są warunki do używania oryginalnych podręczników do nauki języka ojczystego oraz tłumaczonych z języka litewskiego na polski podręczników do nauki pozostałych przedmiotów.

Punkt 11.12. Dążąc do zapewnienia wszystkim uczniom równych możliwości studiowania na wyższych uczelniach Litwy, centralnie administrowany, o jednakowych kryteriach egzamin stopnia znajomości języka litewskiego, zostanie wprowadzony wyłącznie po ujednoliceniu programów i liczby godzin nauczania języka litewskiego w szkołach z państwowym językiem nauczania i z językiem nauczania mniejszości narodowych.

Punkt 12.1. W szkołach z litewskim językiem nauczania i w szkołach mniejszości narodowych państwo pokrywa różnicę wszystkich wydatków edukacyjnych, wynikających z potrzeb szkół mniejszości narodowych we wszystkich szkołach ogólnokształcących państwowych i niepaństwowych, zgodnie z metodyką finansowania, ustaloną przez rząd, wprowadzając współczynnik finansowania dla szkół mniejszości narodowych 1,3 - 1,4.

Wszystkich, komu nie są obojętne losy młodego pokolenia Polaków, zamieszkałych na Litwie, zapraszamy do aktywnego przestudiowania projektu założeń ustawy o oświacie mniejszości narodowych, zamieszczonego w „Informacinis leidinys” nr 12 2001 r. i pilne przesłanie ewentualnych uwag i propozycji na adres grupy roboczej do Instytutu Pedagogiki przy ul. Katkaus 44 bądź pocztą elektroniczną el.p.institutas @ pi.elnet.lt.