Gdyby tak podjąć się trudu policzenia i spisania wszystkich okólników, postanowień i ustaw dotyczących szkolnictwa mniejszości narodowych zebrałoby się tego pokaźne tomy, a sprawa tak reglamentowana - czyli szkolnictwo - musiałaby być wprost w idealnej kondycji ustawowej. Niestety, im więcej tych „opiekuńczych” papierów się płodzi, tym większe zagrożenie i niepokój odczuwają przedstawiciele mniejszości narodowych wobec swojej oświaty. Bowiem w słownym galimatiasie urzędowych papierów całkiem łatwo jest zgubić sedno, a nieopatrznie użyty wyraz może raz na zawsze zmienić status narodowej oświaty. Ta „walka” ze sformułowaniami urzędowych pism trwa nam od przeszło 10 lat, a końca jej wcale nie widać. I niewolnie rodzi się myśl, iż podstawowym zadaniem decydentów od oświaty jest krok, po kroku uszczuplać prawa mniejszości narodowych do swobodnego i pełnego korzystania z konstytucyjnego prawa kształcenia swych dzieci w ojczystym języku. Przypomnijmy jeszcze: kształcenia nieodpłatnego, obowiązującego na poziomie szkoły średniej.

Praktycznie każdy, kogo ciekawią sprawy oświaty polskiej na Litwie, doskonale wie, jak to kolejno „atakowano” rozkazami szkoły: a to nauczaniem kilku przedmiotów po litewsku, a to nie wydawaniem podręczników, czy też ustalaniem szczególnych „modeli” tejże szkoły. Szkoła polska te „ataki” skutecznie, jak dotychczas, odpiera. Tego roku zjawiły się nowe zagrożenia: Ustawa o oświacie; Założenia oświaty mniejszości narodowych (a w nich zapis o likwidacji matury z języka polskiego na podstawie decyzji rady szkoły oraz nie wydawanie podręczników szkolnych dla klas XI-XII) i... koszyk ucznia, a wraz z nim tzw. optymizacja sieci szkół.

Właśnie ich omówieniu poświęcone miało być tzw. wyjazdowe posiedzenie sejmowego komitetu oświaty i nauki rozszerzone o funkcjonariuszy Ministerstwa Oświaty i Nauki, powiatów, samorządów oraz przedstawicieli organizacji mniejszości narodowych, które się odbyło w gmachu administracji powiatu wileńskiego. Temat na to gremium proponował poseł na Sejm, członek komitetu oświaty i nauki Jan Mincewicz. Z woli zebranych urzędników temat został zmieniony na: rozpatrywanie sieci szkół w powiecie. Jak wynikało z wypowiedzi był on bardziej dogodny dla urzędników ministerstwa, szczególnie starszego specjalisty pani Danguolé Sabiené, bowiem stwarzał okazję do stawiania zarzutów kierownikom wydziałów oświaty rejonów wileńskiego i solecznickiego o dyskryminację szkół z państwowym językiem nauczania. Dyskryminacja ta, zdaniem pani Sabiené, polega na nie dbaniu o kontyngent dla litewskich szkół i lokale dla tychże placówek. Pamiętamy, jak to na gwałt za rządów tejże pani w rejonach podwileńskich dzielono szkoły, dziś pragnie się zabrać u szkół nielitewskich lepsze gmachy, chociaż np. Solecznicka Szkoła Tysiąclecia Litwy, która pochłonęła 25 mln litów i obsługa basenów, której kosztować ma niejeden dziesiątek tysięcy, mogłaby być skromniejszą i środków wystarczyłoby na poprawienie sytuacji innych szkół. Akcentowany problem wypełnienia polskich szkół niekiedy jedynie na 7,9 - 8,1 ucznia w poszczególnych klasach, nie wspominając o tym, że wskaźnik ten w szkołach powiatowych wynosi często 5,4, jest wyraźnie tendencyjny.

Jak wynikało z wypowiedzi urzędników - jak zawsze jaskrawo tendencyjnej starszego specjalisty MOiN Sabiené oraz całkowicie niekompetentnej wiceministra Puodűiukasa (na tym stanowisku pan Puodżiukas jest od niedawna, poprzednio pełnił funkcje kierownika wydziału oświaty rejonu uciańskiego, jednak i te okoliczności nie mogą usprawiedliwić faktu przybycia na tak poważne forum z żenującym wprost brakiem znajomości swej działki pracy) - rzetelna informacja od samych zainteresowanych jest niezbędna. Bo nawet ona dobitnie podana nie w pełni dociera do świadomości członków komitetu sejmowego. Słuchając dyskusji raz po raz zadawałam sobie pytanie: jakie globalne problemy oświatowe wypełniają umysły naszych parlamentariuszy, że bądź co bądź, niemało ważna w demokratycznej Europie sprawa oświaty mniejszości narodowych odbija się od ich świadomości niczym przysłowiowy groch o ścianę. Prawda, niektórych, jak np. posłankę Norviliené sprawa niby „zaintrygowała”, ale nie „miała czasu”, by wytrwać do końca narady. Są też w sejmowym komitecie ludzie o jaskrawo wyrażonej tendencji negatywnego traktowania oświaty mniejszości, jednak większość zebranych traktowała temat raczej całkiem obojętnie. Więc o jakim skutecznym rozwiązaniu ustawowym możemy marzyć, skoro sytuacja jest taka, że tylko kwestie wyraźnie zahaczające o interesy poszczególnych posłów mają szanse być należycie analizowane.

Wprost desperacka wypowiedź mera rejonu solecznickiego Józefa Rybaka - należą się panu merowi słowa najwyższego uznania za tak dobitną, popartą faktami, logiczną, uargumentowaną i odważną wypowiedź nie tylko w poprawnym, ale też fachowym języku państwowym - który doskonale zdając sobie sprawę z sensu takich wystąpień, jednak podjął się rzeczowego i nietendencyjnego przedstawienia sytuacji szkolnictwa w rejonie, udowodniła, że mity o antylitewskości w tzw. polskich rejonach należy już dawno włożyć między bajki, a dojrzeć rzeczywiste problemy i skomplikowaną sytuację rejonów narodowościowych. W rejonie na podstawie porozumienia partii wchodzących w skład rady postanowiono zachować wszystkie istniejące szkoły, o ile są tam dzieci. Bowiem w wielu oddalonych wsiach nie da się załatwić transportu dzieci z powodów sezonowego „odcięcia od świata” (dosłownie i w przenośni), a zwykła wiejska szkółka jest jedynym skromnym ogniskiem kultury. Opustoszenie tego roku kilku litewskich szkół początkowych i -jako skutek - zwolnienie paru nauczycielek w nich pracujących (szkoły do dziś nie są zamknięte, chociaż już od 4 miesięcy nie odbywa się w nich nauka a niektóre nauczycielki wciąż są na etacie) nie jest wcale skutkiem antylitewskości władz rejonowych, lecz decyzją samych rodziców, którzy ze źle funkcjonujących szkółek z niekompetentnymi nauczycielkami postanowili swe dzieci przenieść do większych szkół w Dziewieniszkach i Solecznikach (tylko jedno dziecko zmieniło język nauczania). Tak mocno eksponowana przez panią Sabiené sprawa opustoszałych szkół nabiera całkiem innego wyrazu, kiedy się zapoznamy z wnioskami sprawdzenia przez to samo ministerstwo i poznamy „wykształcenie” nauczycielek oraz ich „kulturalne” obcowanie. Otóż w Milkunach pracowały trzy nauczycielki, było 19 uczniów, z których 5 uczęszczało do „zerówki”. Jedna z pań nauczycielek miała zaledwie średnie wykształcenie (dziś pracuje w szkole początkowej w Jaszunach); druga ma ukończony Szawelski Instytut Pedagogiczny i trzecia - absolwentka szkoły pedagogicznej w Mariampolu, dziś studiująca na 2 roku lituanistyki, pełniąca rolę kierowniczki. Waśnie pomiędzy nauczycielkami tak dokuczyły rodzicom, że zabrali swe dzieci z „takiej szkoły”. Niestety, podobne wykształcenie i styl bycia ma bardzo wielu nauczycieli pracujących w szkołach z państwowym językiem nauczania na Wileńszczyźnie. Nie jest przecież tajemnicą, że tu właśnie znajdują przytułek „specjaliści”, którzy nie tylko w stolicy, ale też w głębi Litwy nie potrafią się zaadoptować, czy też studenci wydziałów zaocznych, którzy więcej czasu spędzają na sesjach niż w szkole. Rodzice, którzy na początku powstawania tych szkół byli zaślepieni jedynie chęcią nauczania swych dzieci w języku państwowym, dziś widząc chociażby wyniki tegorocznych egzaminów państwowych w litewskich szkołach, zastanawiają się też nad jakością wiedzy w tych szkołach. Kształcenie bowiem nieuków potrafiących wymienić po litewsku kilka zdań wielu nie zadowala. O wynikach egzaminów i pracy nauczycieli właśnie mówił mer rejonu. I z tego wynikało, że absolwenci polskich szkół, w których dzieci m. in. od klasy 1 nauczane są języka państwowego (a ostrą przeciwniczką wprowadzania tego nauczania była m.in. pani Sabiené) doskonale sobie radzą zarówno z opanowaniem przedmiotów jak i języka litewskiego, czego dowodem są wyniki matury i wstępowania na studia na Litwie. Wobec liczb i procentów (ponad 50 proc. absolwentów szkół polskich dostaje się na studia, średnia krajowa - 40 proc.; w solecznickiej szkole średniej im. J. Śniadeckiego 70 proc. dostało się na studia, a w butrymańskiej - 100 proc.) słowa wiceministra Puodűiukasa o tym, iż wykładowcy Uniwersytetu Technicznego ubolewają nad tym, iż absolwenci szkół narodowościowych nie potrafią napisać paru zdań w języku państwowym rażą wyraźną tendencyjnością rozliczoną na totalny brak informacji w temacie.