Gospodarczy i społeczny rozwój Wileńszczyzny

Ziemia Wileńska w ciągu 50 lat ubiegłego stulecia nie miała możliwości demokratycznie rozwijać się i być rządzoną przez przedstawicieli miejscowej ludności, wybranych w wolnych i demokratycznych wyborach. Stąd też region Wileńszczyzny był przez dziesięciolecia niedofinansowany, przez co infrastruktura i zagospodarowanie regionu są słabsze w porównaniu z resztą republiki. Od roku 1990 pojawiła się szansa dla miejscowej ludności do samodzielnego decydowania we wszystkich kwestiach rozwoju swej małej Ojczyzny. Niestety, bezprawnie wprowadzone bezpośrednie zarządzanie na Wileńszczyźnie w latach 1991-1993 przekreśliło tę szansę. Nastąpiło niszczenie gospodarstw, spółek rolnych, bezprawne parcelowanie ziemi, hamowanie jej zwrotu właścicielom, niszczenie bądź „prychwatyzacja” obiektów ochrony zdrowia, domów kultury, przedszkoli.

Przedstawiciele AWPL, sprawujący w samorządach władzę od 1995 roku, dokładają starań w kierunku odbudowy i dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego rejonów podwileńskich. W tym celu na prośbę ZPL i AWPL przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” został opracowany program rozwoju gospodarczego Wileńszczyzny, którego ogólny budżet wynosi 60 mln euro.

Staraniem ZPL, AWPL, samorządów podwileńskich program w ciągu ostatnich dwóch lat zyskał aprobatę rządu Litwy, został zatwierdzony przez Wileńską Radę Rozwoju Regionalnego i obecnie oczekuje na swą realizację. W tym celu w roku bieżącym została powołana i zarejestrowana w Ministerstwie Gospodarki Litwy Agencja Rozwoju Obszarów Wiejskich Wileńszczyzny, poprzez którą program gospodarczy będzie wdrażany w życie. Założycielami Agencji są: samorządy rejonów wileńskiego, solecznickiego i trockiego, rządowa administracja powiatu wileńskiego, Związek Polaków na Litwie oraz Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Poprzez powyższe działania została utorowana droga do przyjęcia funduszy pomocowych i strukturalnych Unii Europejskiej w ramach realizacji programu rozwoju Wileńszczyzny.

Podstawowy cel polityki gospodarczej przedstawicieli AWPL w samorządach zakłada ożywienie społeczne i gospodarcze Wileńszczyzny. Program gospodarczy i społeczny, który będą realizowały samorządy Wileńszczyzny, przewiduje:

- zwiększenie konkurencyjności sektora rolniczego w regionie i podniesienie dochodów rolników;

- stworzenie dla mieszkańców wsi źródeł dochodów poza rolnictwem;

- podniesienie poziomu edukacji młodzieży i jej szans na rynku pracy;

- poprawę warunków życia mieszkańców wsi i miasteczek w regionie.

1. Kluczem do zwiększenia konkurencyjności gospodarstw rolnych jest ich modernizacja, która powinna objąć produkcję w całym ciągu żywnościowym, począwszy od produkcji rolnej, poprzez przetwórstwo aż do handlu detalicznego. Zmiany te powinny przyczynić się do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej rolnictwa z regionu wileńskiego na rynku krajowym i rynkach zagranicznych.

Powyższy cel możliwy jest do osiągnięcia poprzez realizację następujących pakietów zadań:

a) podniesienie opłacalności produkcji poprzez:

- wprowadzenie postępu biologicznego (nowoczesny materiał nasienny i hodowlany);

- podnoszenie jakości produktów rolnych oraz wdrażanie standardów zdrowotnych i sanitarnych w kierunku wymagań UE (szkolenie, doradztwo, modernizacja służb weterynaryjnych i sanitarnych);

- integracja pozioma w rolnictwie – organizowanie producentów rolnych (tworzenie powiązań kooperacyjnych);

- wprowadzenie wstępnego przetwórstwa rolno-spożywczego w gospodarstwach rolnych (przechowywalnie, suszarnie, zamrażalnie...);

- tworzenie lokalnych instytucji obsługi producentów rolnych (ośrodki mechanizacji rolnictwa, mleczarnie, rzeźnie);

b) wprowadzenie nowych rodzajów produkcji o dobrych perspektywach rynkowych poprzez:

- promocję nowych rodzajów produkcji rolniczej (owoce, warzywa - w tym nietradycyjne, jagody, grzyby);

- pomoc finansową w formie dotacji i subsydiów, niskooprocentowanych kredytów dla producentów, inwestujących we wdrażanie nowych rodzajów produkcji rolniczej.

c) zwiększenie możliwości pozyskiwania dochodów z dodatkowej pracy w lub poza gospodarstwem rolnym poprzez:

- rozwój agroturystyki;

- rozwój działalności handlowej i usługowej wykonywanej przez rolników i ich rodziny;

- zalesienie gruntów nieurodzajnych oraz wykonywanie prac przy pielęgnacji i kształtowaniu krajobrazu wiejskiego.

d) ułatwienie dostępu do kapitału inwestycyjnego poprzez:

- uregulowanie spraw własności ziemi (do momentu zwrotu kompetencji reprywatyzacji ziemi w gestie samorządów, zorganizowanie tam doradztwa prawnego dla mieszkańców w zakresie regulowania spraw własności nieruchomości);

- samorządowe dotacje do przedsięwzięć inwestycyjnych, tworzących znaczną liczbę miejsc pracy.

2. Stworzenie dla mieszkańców wsi źródeł dochodów poza rolnictwem byłoby skutecznym sposobem obniżenia poziomu bezrobocia. Dla osiągnięcia tego celu niezbędny jest pakiet niezwłocznych działań:

a) rozwój kształcenia ciągłego oraz kursów zawodowych i kwalifikacyjnych poprzez:

- współorganizowanie różnego rodzaju szkoleń i kursów zawodowych;

- współfinansowanie szkoleń, kursów i stażów za granicą.

b) promocja regionu, przyciągnięcie kapitału inwestycyjnego do regionu poprzez:

- przygotowanie materiałów promocyjnych o regionie;

- rozwój samorządowych służb przedsiębiorczości oraz pozyskanie inwestorów.

3. Modernizacja sektora rolniczego i przejście mieszkańców wsi do zajęć pozarolniczych nie będzie możliwe bez podniesienia poziomu i jakości kształcenia młodzieży. W tym celu należy uruchomić następujące działania:

a) ułatwianie dla młodzieży zdobycia wykształcenia i lepszej pozycji na rynku pracy poprzez:

- rozbudowę systemu stypendialnego dla zdolnych uczniów w szkołach średnich i wyższych;

- wsparcie dla podnoszenia kwalifikacji nauczycieli;

- podniesienie jakości szkół podstawowych i średnich w regionie (wyposażenie w sprzęt i materiały dydaktyczne, prace remontowo-adaptacyjne).

b) dostosowanie kształcenia w szkołach rolniczych i zawodowych do wymogów rynkowych i potrzeb społecznych regionu poprzez:

- wybór profilu kształcenia i specjalizację szkół;

- modernizację i rozbudowę bazy dydaktycznej szkół;

- rozbudowę sieci szkół rolniczych z polskim językiem nauczania z wykorzystaniem istniejącej bazy szkolnej w regionie.

4. Poprawa warunków życia mieszkańców wsi i miasteczek na Wileńszczyźnie w dłuższej perspektywie zależy od działań skierowanych na modernizację rolnictwa oraz jakości edukacji, ale też od konkretnych działań inwestycyjnych jak:

a) rozbudowa infrastruktury technicznej oraz ochrona środowiska poprzez:

- rozbudowę infrastruktury technicznej (wodociągi, kanalizacje, oczyszczalnie, nowoczesne kotłownie, drogi, wysypiska śmieci);

- działania na rzecz pielęgnacji i kształtowania krajobrazu wiejskiego.

b) wspieranie aktywności kulturalnej oraz działalności, podtrzymującej tradycje i tożsamość regionów, ochronę dziedzictwa kulturowego poprzez:

- ochronę i promocję twórczości ludowej – sztuki, rękodzieła, folkloru oraz obrzędów kultywowanych w regionie;

- wsparcie zespołów artystycznych oraz organizacji pozarządowych w regionie.

Rolnictwo

Równolegle z realizacją programu gospodarczego, przyciągającego europejskie fundusze strukturalne na wieś, przedstawiciele AWPL w samorządach w dalszym ciągu będą wspierali rolników poprzez zwolnienia od podatku na ziemię. Dzięki stosownym decyzjom o ulgach podatkowych Rad samorządów rejonu wileńskiego i solecznickiego tylko w ciągu ostatnich trzech lat wsparcie dla rolników stanowi milionowe kwoty.

Będziemy dbali o ulepszenie jakości prac przekazanych w roku bieżącym samorządom wydziałów rolnych, wzmacniając pracę organizacyjną, szczególnie w terenie i prowadząc politykę kadrową w kierunku zaangażowania wysoko wykwalifikowanych specjalistów, obeznanych z zawiłościami programu SAPARD i innych programów UE. Nadal będziemy udzielać w samorządach nieodpłatnych konsultacji prawnych w kwestiach reprywatyzacji ziemi, jak również kontynuować różnorodne szkolenia rolników i mieszkańców wsi.

Dążąc do polepszenia sytuacji rolników będziemy ubiegali się o:

1. przywrócenie ulg dla rolników, gospodarujących na glebach o niskiej urodzajności.

2. ustalenie minimalnej ceny skupu mleka na poziomie do roku 1999.

3. zachowanie mieszkańcom wsi ulg na energię elektryczną.

4. przywrócenie rolnictwu ulg PVM (VAT).

5. wprowadzenie wypłacania kompensat za drożejące paliwo oraz nawozy mineralne, uwzględniając przy tym urodzajność gleby; wyższe kompensaty przyznawać podmiotom gospodarczym, gospodarującym na glebach mało wydajnych.

6. przyśpieszenie tempa oraz uproszczenie procedury zwrotu ziemi, w szczególności - w miejscowościach, gdzie był sznurowy system nadziału ziemi.

7. przywrócenie samorządom funkcji w kwestiach regulacji rolnych.

Zamierzamy pryncypialnie wcielać w życie założenia ratyfikowanej przez Litwę Europejskiej Karty Samorządów. Z zadowoleniem przyjęliśmy przekazanie samorządom działów rolnych. Jesteśmy przygotowani do przejęcia dalszych sztucznie przekazanych powiatom funkcji, włączając regulacje rolne i inspekcje podatkowe.

Postulujemy o wprowadzenie większej niezależności finansowej samorządów. Ziemia i inne mienia na terytorium samorządów powinny być w dyspozycji samych samorządów.

Dowolne zmiany terytorialno-administracyjne mogą być wprowadzane wyłącznie po odbyciu referendum w tej kwestii. Postulujemy zachowanie obecnych samorządów rejonowych wprowadzając jednostki samorządowe niższego szczebla, na wzór byłych rad gminnych.

Będziemy kontynuowali prowadzenie przez przedstawicieli AWPL polityki prorodzinnej w celu umocnienia znaczenia i pozycji rodziny jako podstawowej komórki społeczeństwa. Szczególną troską będziemy otaczali osoby niepełnosprawne i w starszym wieku poprzez świadczenie dodatkowych usług, organizowanie różnorodnych imprez, wsparcie materialne. Będziemy potrzebowali, aby projekty budowlane przewidywały techniczne rozwiązania, ułatwiające poruszanie się oraz korzystanie z infrastruktury osób niepełnosprawnych. Zamierzamy również modernizować w tym kierunku istniejące obiekty.

Dla osób o najniższym uposażeniu socjalnym uruchomimy system wsparcia ze strony samorządów, świadczenie różnorodnych usług, nieodpłatnych szkoleń i konsultacji. Będziemy kontynuowali pozabudżetowe uzyskiwanie funduszy na nieodpłatne dożywianie dzieci, organizowanie wypoczynku w czasie wakacji oraz ufundowanie stypendiów.

Postulujemy o:

- skrócenie wieku emerytalnego (kobietom - do lat 55, mężczyznom – do lat 60);

- rozstrzygnięcie problemu zatrudnienia w wieku przedemerytalnym, umożliwiając tej grupie osób w wypadku posiadania wymaganego stażu pracy przejście na wcześniejszą emeryturę;

- zniżki na nabycie leków dla emerytów, inwalidów i osób socjalnie wspieranych;

- utrzymanie dotychczasowej sieci szpitali rejonowych i innych obiektów ochrony zdrowia.

Oświata i kultura

Szkolnictwo polskie na Litwie posiada głębokie korzenie historyczne i bogate tradycje. Nauczanie w języku polskim odbywało się tu na przeciągu wieków i przetrwało nawet czasy sowieckie.

Szkoły polskie na Litwie gwarantują wysoki poziom nauczania. Ponad 50 proc. abiturientów tych szkół co roku wstępuje na wyższe studia. Takie szkoły spełniają oczekiwania rodziców, są konkurencyjne i mają rację bytu w perspektywie. Szkoły polskie stanowią część składową szkolnictwa Litwy, korzystają z ujednoliconych programów nauczania i podręczników, są w pełni integrowane do jednolitego systemu oświaty na Litwie.

Współpraca w dziedzinie oświaty ZPL, AWPL, SNSzPL „Macierz Szkolna” i innych polskich organizacji przyniosła spore osiągnięcia, zarówno już tradycyjnie w rejonach Wileńszczyzny jak i w samym Wilnie. W rejonach wileńskim, solecznickim, mieście Wilnie, gdzie sprawujemy władzę bądź współrządzimy, zachowaliśmy i profilowaliśmy wszystkie polskie szkoły podstawowe i średnie. W ciągu ostatnich kilku lat otworzyliśmy dwie szkoły średnie (Zujuny, Bezdany), dwie początkowe (Wieluciany, Ligojnie), cztery przedszkola (Butrymańce, Miedniki, Podbrzezie, Sużany), 64 grupy przedszkolne w szkołach. Wybudowaliśmy w rejonach wileńskim i solecznickim kilkanaście nowych szkół i dobudówek oraz pozyskaliśmy nowe gmachy dla polskiego szkolnictwa w stolicy (Karolinki, Nowy Świat). Nasi przedstawiciele w strukturach wykonawczych samorządów i szkołach znacząco przyczynili się również do wzmocnienia ogólnego stanu posiadania polskiej oświaty na różnych płaszczyznach i kierunkach pracy.

Natomiast w rejonach, gdzie przedstawiciele AWPL są w opozycji (rejony trocki i szyrwincki), oświata polska doczekała się kolejnych ciosów w postaci zamknięcia bądź degradacji do niższego szczebla szkół (Olany, Jawniuny, Solkienniki, Szklary, Rykonty).

Jedność ideowa i wspólne działania ZPL, AWPL i SNSzPL „Macierz Szkolna” przyniosło w tym roku piękny owoc w postaci zwiększenia się liczby dzieci w pierwszych polskich klasach. Podczas gdy na całej Litwie liczba pierwszaków zmniejszyła się o 5 proc. (z 42 do 40 tys.), w klasach polskich wzrosła o 3 proc. (z 1367 do 1405).

Jednak ostatnie działania Ministerstwa Oświaty i Nauki Litwy są skierowane na uszczuplenie dotychczasowego stanu posiadania szkolnictwa polskiego, a nowo przyjęty system finansowania może doprowadzić do upadku ponad połowy szkół polskich. W związku z tym postulujemy:

- ustalenie odpowiedniego współczynnika finansowania szkół mniejszości narodowych, pozwalającego realizować plan nauczania w pełnej objętości. Na pokrycie wydatków planu kształcenia konieczny jest dodatek w szkołach wiejskich w wysokości co najmniej 1,4 (obecnie 1,1), w miastach 1,2 (obecnie 1,1);

- przywrócenie języka polskiego jako ojczystego na listę egzaminów obowiązkowych;

- regularne tłumaczenie i wydawanie podręczników przedmiotowych dla klas 1-12 w języku ojczystym;

- zaprzestanie ciągłych prób i działań, skierowanych na wprowadzenie nauczania poszczególnych przedmiotów w języku litewskim;

- zachowanie w szkołach mniejszości narodowych dotychczasowego trybu składania egzaminu z języka litewskiego;

- zaprzestanie praktyk przyjmowania decyzji w żywotnych dla szkolnictwa polskiego kwestiach wbrew woli obywateli Litwy polskiej narodowości i ich reprezentantów.

Przedstawiciele AWPL w samorządach udzielą wszelkiego wsparcia dla zachowania i dalszego rozwoju tradycyjnej polskiej szkoły na Litwie z nauczaniem wszystkich przedmiotów w języku ojczystym oraz dołożą wszelkich starań w powołaniu niezbędnej liczby gimnazjów z polskim językiem nauczania na bazie szkół średnich miasta Wilna oraz rejonów wileńskiego, solecznickiego, trockiego i święciańskiego.

Deklarujemy poparcie w utworzeniu w Wilnie filii wyższej uczelni polskiej, kształcącej młodzież w języku polskim, jak również w powołaniu kolegium polskiego na Wileńszczyźnie.

Postulujemy o rychłe podpisanie umów międzynarodowych o wzajemnym uznawaniu dyplomów uczelni zagranicznych oraz stopni naukowych.

Dołożymy swych starań dla rozwoju nowo powstałej Rudomińskiej Szkoły Sztuk Pięknych i dalszego rozwoju szkół muzycznych bądź ich filii w Ejszyszkach, Solecznikach, Jaszunach, Niemenczynie, Pogirach.

Deklarujemy opiekę nad obiektami kultury, szczególnie - w miejscowościach oddalonych od miast i ośrodków rejonowych.

Deklarujemy roztoczenie opieki nad zabytkami historycznymi, tablicami pamiątkowymi, cmentarzami, krzyżami, miejscami upamiętniającymi bohaterską przeszłość Ziemi Wileńskiej.

Postulujemy o pilną rejestrację Klubu Żołnierzy Armii Krajowej, jako formacji koalicji antyhitlerowskiej.

Udzielimy wszelkiego poparcia dla dalszego rozwoju powołanych przez samorząd rejonu wileńskiego Muzeum Etnograficznego Wileńszczyzny i Regionalnej Izby Palm i Użytku.

Deklarujemy uporządkowanie miejsca urodzin Marszałka Józefa Piłsudskiego w Zułowie w rejonie święciańskim oraz utworzenie Domu-Muzeum i wszechstronnego ośrodka kultury w dworku marszałka w Pikieliszkach.

Deklarujemy opracowanie na bazie wymienionych muzeów, dworów, ośrodków kultury szlaków turystycznych oraz szerokiej księgi promocji gospodarki, kultury, oświaty, zabytków Ziemi Wileńskiej.

Wszystkie problemy narodowościowe powinny być rozwiązywane zgodnie z ratyfikowaną przez Litwę Konwencją Ramową Ochrony Praw Mniejszości Narodowych oraz tradycjami naszego wielokulturowego i wielonarodowościowego kraju.

Przedstawiciele AWPL w samorządach będą propagowali oraz po stosownych zmianach ustawowych wcielali w życie uznawane w demokracjach zachodnich (Finlandia, Niemcy, Włochy) następujące zasady zagwarantowania pełni praw społecznych, ekonomicznych i politycznych mniejszościom narodowym:

- w miejscach zwartego zamieszkania mniejszości narodowych, gdzie stanowią one co najmniej 10 proc. ludności, ich językom powinien być ustawowo nadany status języków lokalnych, funkcjonujących na równi i równolegle z językiem państwowym publicznie i w urzędach (język polski – we wszystkich rejonach i gminach Wileńszczyzny, w tym – w mieście Wilnie, język rosyjski – w mieście Wilnie, Kłajpedzie oraz Visaginasie, język białoruski – w Nowej Wilejce);

- w miejscowościach, gdzie w sposób zwarty historycznie zamieszkuje mniejszość narodowa, w tablicach informacyjnych powinno być zachowane oryginalne nazewnictwo w języku tej mniejszości;

- żadne akta prawne nie mogą podważyć prawa obywatela używania swego nazwiska w brzmieniu i pisowni języka ojczystego;

- ukształtowane wiekami zwarte skupisko polskie na Wileńszczyźnie nie może być odgórnie podzielone i rozrzedzone, a nowe jednostki administracyjne mogą być utworzone tylko za zgodą miejscowej ludności i ich reprezentantów;

- wobec mniejszości narodowych nie mogą być stosowane progi wyborcze, a granice okręgów wyborczych powinny się pokrywać z granicami regionów zamieszkałych przez mniejszości;

- kwestiami prywatyzacji oraz reprywatyzacji ziemi i mienia na terenach zwartych skupisk mniejszości narodowych powinni zajmować się ich przedstawiciele, wybrani w wolnych i demokratycznych wyborach samorządowych;

- gmachy, ziemia i inne mienie nieruchome, należące przed II wojną światową do polskich, białoruskich, rosyjskich, żydowskich i innych organizacji społecznych oraz wspólnot religijnych, powinny być niezwłocznie zwrócone prawowitym właścicielom;

- wyniki atestacji z języka państwowego w żadnym wypadku nie mogą pociągnąć za sobą utraty pracy przez osoby nie atestowane;

- finansowanie przez instytucje państwowe oświaty, kultury, udziału mniejszości w życiu społecznym nie powinno odbiegać od liczebnej ich proporcji na terenie państwa i poszczególnych samorządów;

- opowiadamy się stanowczo przeciwko wszelkim posunięciom władz, prowadzących do wymuszonego wynaradawiania i asymilacji mniejszości narodowych.

Z wielkim zadowoleniem odnotowujemy wzmacniające się przywiązanie ludności Wileńszczyzny do wiary chrześcijańskiej, coraz liczniejsze powołania duszpasterskie na Wileńszczyźnie, konsekracje nowych kościołów i kaplic (Kowalczuki, Mościszki, Czarny Bór, Skojdziszki), do czego przyczynili się też przedstawiciele AWPL. Będziemy nadal aktywnie popierali budowę kościoła w Podbrodziu w rejonie święciańskim i innych miejscowościach, gdzie powstaną podobne inicjatywy.

Wszystkie zasady moralne, jak konieczność uczciwego działania, trzymania się chrześcijańskich tradycji i patriotyzmu uważamy za podstawowe. Będziemy bronili katolickich wartości, cechujących polską społeczność Wileńszczyzny, a także ze zrozumieniem i tolerancją odnosili się do ludzi innych tradycyjnych wyznań wielokulturowej Litwy. Nie możemy natomiast tolerować spustoszenia duchowego, szerzonego poprzez różnego rodzaju sekty i zgrupowania.

Swymi poczynaniami będziemy nadal rozwijali współpracę przedstawicieli AWPL w samorządach i starostwach z osobami duchownymi, szczególnie – w tematach wychowania młodzieży, pomocy dla najuboższych i zagubionych w sobie oraz deklarujemy wszelaką pomoc i wsparcie parafiom, w miarę możliwości także materialną.

Propagowanie zdrowego stylu życiu, przeciwdziałanie pladze alkoholizmu, rozwój sportu amatorskiego i turystyki uznajemy za jeden z priorytetów działalności w Radach samorządowych.

* * *

Powyższy program i postulaty będą realizowane przez przedstawicieli AWPL w samorządach i w Sejmie oraz poprzez inicjowanie nowych ustaw, wnoszenie poprawek konstytucyjnych, poprawek i uzupełnień do obowiązujących obecnie ustaw.

W każdym z 7 okręgów wyborczych, w których startuje AWPL (rejony: wileński, solecznicki, trocki, święciański, szyrwincki, elektreński i miasto Wilno), opracowano też szczegółowe programy lokalne.