W przeddzień oddania niniejszego numeru do druku gościliśmy w redakcji nowo mianowanego Konsula Generalnego RP na Litwie Stanisława Cygnarowskiego. W trakcie zapoznawczej wizyty i dłuższej rozmowy, wymieniliśmy poglądy na aktualne, nurtujące nas tematy. Część tej rozmowy która może zainteresować również Czytelników, zamieszczamy na łamach pisma.

- Witamy Pana Konsula w Wilnie i cieszymy się, że na to stanowisko został mianowany człowiek, który od kilku lat w polskim MSZ zajmował się, między innymi, problemami polskiej mniejszości na Litwie. Nieraz towarzyszył też Pan odwiedzającym Litwę polskim oficjalnym delegacjom różnego szczebla, można więc chyba powiedzieć, że jest Pan świetnie zorientowany w zawiłościach polsko-litewskiej polityki mniejszościowej.

- Rzeczywiście, tą tematyką w Ministerstwie Spraw Zagranicznych zajmowałem się przez ostatnie lata. Po powrocie do Warszawy z placówki w Australii trafiłem do Departamentu Polonii. A był to moment, kiedy MSZ opuszczał były konsul generalny na Litwie Dobiesław Rzemieniewski, który w departamencie zajmował się tym tematem. Dostałem więc po nim „w schedzie” problematykę Polaków na Litwie, plus obie Ameryki i kilka innych kwestii. Właściwie nieformalnie pełniłem w tym departamencie funkcję wicedyrektora, aż do momentu połączenia go w ubiegłym roku z Departamentem Konsularnym (obecnie jest to Departament Konsularny i Polonii). Tak więc miałem nieustanny kontakt z problematyką polskiej mniejszości na Litwie. Pomagałem też sobie internetową wersją „Magazynu Wileńskiego”, dość regularnie otrzymywałem „Kurier Wileński”, ostatnio zaś doszła do tego lektura internetowej wersji tygodnika „Przyjaźń”. Poza tym, jak słusznie państwo zauważyli, od czasu do czasu odwiedzałem Litwę z posłami, czy to z okazji Polsko-Litewskiego Zgromadzenia Poselskiego, czy też spotkań należących do niego grup polsko-litewskich kurujących różne tematy. I to było najlepsze doświadczenie, bo był to bezpośredni kontakt z polską społecznością, na przykład, w szkołach. Był to kontakt również z politykami, sięganie do tych najwyższych poziomów, czyli kręgów bądź decyzyjnych, bądź przynajmniej kształtujących politykę i prawo. Tak więc najwięcej wiedzy na temat problematyki społeczności polskiej na Litwie nabyłem właśnie podczas tych wizyt na Litwie, wizyt w szkołach, spotkań z przedstawicielami polskich organizacji. Tym niemniej już teraz, nawet po tym tygodniu z kawałkiem, który spędziłem w Wilnie, widzę, że nabyta w ten sposób wiedza jest bardzo potrzebna, ale wymaga konfrontacji z tym, co jest tutaj, z rzeczywistością, z tymi problemami.

- Właściwie już jestem w to zaangażowany, mam na myśli problematykę mniejszości polskiej na Litwie, którą, jak już wspomniałem, zajmowałem się bezpośrednio w Departamencie Konsularnym i Polonii... Przepraszam za określenie Polonia, bo wiem, że społeczność polska na Litwie nie akceptuje go w odniesieniu do siebie.

- Tym niemniej rozumiem ten brak akceptacji. Zresztą również Polacy w Londynie okropnie reagowali na to, że ktoś ich określa mianem Polonii. Oni nigdy nie uważali się za Polonię. Jakoś tak się w potocznym rozumieniu utarło, że przez Polonię rozumie się ludzi, którzy wyemigrowali, powiedzmy, za chlebem. Natomiast oni, mam na myśli Polaków w Londynie, w ogóle nie chcieli na początku uznać faktu, że są emigracją. A to z tego względu, że byli w większości żołnierzami, przymusowymi uchodźcami z czasów wojny, którzy z wyroku historii znaleźli się w Wielkiej Brytanii. Jeżeli zaś chodzi o określenie Polonia, uważam, że jest to uogólniające pojęcie, mówiąc o Polakach czy o osobach polskiego pochodzenia żyjących poza Polską. Ale to tylko dygresja.

Wracając do problematyki polskiej społeczności na Litwie, mam pełną świadomość, że jest to temat bardzo trudny. Jednak mam równocześnie świadomość, że po to tu przyjechałem, by w jakiś sposób kształtować w kraju wiedzę o problemach tej mniejszości. Tak jak państwo zauważyli, podstawowym nurtem pracy konsularnej jest opieka nad obywatelami polskimi przebywającymi poza granicami kraju. I to, co się z racji tego urzędu dzieje, to jest na ogół rutyna, przerywana czasem jakimiś drastycznymi przypadkami, które też się, niestety, zdarzają. Natomiast akurat tutaj jak i w wielu polskich placówkach konsularnych czy dyplomatycznych na dawnych Kresach wschodnich, jednym z głównych tematów działalności tych placówek są problemy polskiej mniejszości narodowej. To zadanie dla nas bardzo istotne, bo w jakimś sensie i my kształtujemy w kraju wiedzę o państwa problemach, chociażby z racji tego, że jesteśmy z wami w bezpośrednim kontakcie. A chcielibyśmy, i ja osobiście chciałbym, być w tym kontakcie ze wszystkimi, którzy wiedzą, co jest wam potrzebne. Bo wiedzę tę przekazujemy do kraju poprzez Departament Konsularny i Polonii. Powiedzmy, gdy się szykuje kolejne posiedzenie Zgromadzenia Poselskiego, gdy z wizytą na Litwę wybiera się marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezydent czy ktoś inny, to właśnie my przygotowujemy informację o tym, co się tu dzieje: co nowego się wydarzyło, jakie nowe ustawy zostały uchwalone i jak państwo na nie reagujecie, czego oczekujecie, również od strony polskiej. Więc w sumie nie ma tu problemu tożsamości, jeżeli chodzi o polski punkt widzenia na te problemy, z którymi się państwo borykacie, bo właśnie my widzenie tej problematyki współtworzymy. Jednocześnie rozumiem, że spojrzenie z Warszawy może być trochę inne niż spojrzenie stąd. Musi ono uwzględniać różne elementy polskiej polityki zagranicznej, głównie kwestie stosunków bilateralnych, uwzględniające stanowisko strony litewskiej. Tak więc to spojrzenie z Warszawy, jak i wszystko, co się kształtuje jako suma różnych wektorów i czynników, może się różnić od państwa oczekiwań.

- Z tym się zgodzę, mam na myśli stopień rozstrzygania niektórych państwa problemów. Ale to jest w jakimś stopniu nieuniknione, ponieważ nie zawsze - przepraszam, jeśli będę w tym momencie trochę przykry - jest jeden głos polskiej społeczności na Litwie artykułujący państwa problemy. Ta społeczność jest zróżnicowana politycznie, organizacyjnie... Nie jestem zwolennikiem jakiejś przymusowej jedności, niech będzie jak najwięcej tych organizacji, ale w ważnych sprawach, ważnych dla was samych, dla państwa, dobrze by było, byście potrafili wypowiedzieć jedno wspólne stanowisko. Tak się często dzieje, ale nie zawsze. To jest jedna rzecz. Po drugie, również w kraju jesteśmy zróżnicowani politycznie, więc ktoś tak rozumie te problemy, ktoś inaczej, zarówno w różnych urzędach jak i w bogatym, zróżnicowanym politycznie Sejmie. Poza tym, punkt widzenia Polski, wypowiadany przez osoby w danym momencie do tego uprawnione, przez rząd czy przez parlament, uwzględniające właśnie interes całej Polski, a nawet całej zbiorowości polskiej w świecie, może czasem się różnić od państwa punktu widzenia. Dajmy sobie do tego prawo. Tak więc z góry proszę o wybaczenie, jeżeli czasem i ja będę miał na niektóre kwestie trochę inny niż państwo punkt widzenia. Zapewniam jednak, że na tyle, na ile potrafię, będę przekazywał przełożonym państwa stanowisko w każdej ważnej dla państwa kwestii.

- Uważam, że był to niefortunny zabieg jakiegoś redaktora, który zbierał wypowiedzi do tej księgi. Za niefortunne uważam to, że cytowane przez państwa zdanie znalazło się akurat w takim wydawnictwie. I nie chodzi tu tylko o mój punkt widzenia. Nie sądzę, żeby w kraju w tej chwili pokutowało tego typu spojrzenie na Polaków na Litwie. W ciągu minionych lat do Polaków docierało sporo informacji na temat tej społeczności. Może nie z pierwszych stron gazet, ale temat ten był poruszany bardzo często, również przez państwa i państwa kolegów po fachu. Wydaje mi się więc, że Polacy w Polsce zupełnie znośnie znają życie i problemy społeczności polskiej na Litwie i zupełnie inaczej ją postrzegają, a już na pewno nie ujmują tego w ten, nawiązujący do powyższego cytatu, sposób. Tak więc tę wypowiedź w „Księdze Dziesięciolecia RP” uważam za wypadek przy pracy, przykry, ale tylko wypadek.

- Doskonale to rozumiem, gdyż odnosi się to i do moich, człowieka z europejskiego kraju, frustracji, jakie powoduje pokazywanie takiej fury jako naszego środka lokomocji do Europy. Nas również strasznie drażni, gdy w jakimś pismie czasem się pojawi zdjęcie tej fury, tego chłopa, jako kwintesencja jadącej do Europy Polski. Znając własne realia i znając proporcje reagujemy na to tak samo jak państwo. Oczywiście coś takiego można znaleźć w każdym kraju. I w Grecji znajdzie się biednego osiołka dźwigającego jakiś ciężar, i w innym kraju coś podobnego, ale nie można robić z tego symboli. Jest to kwestia uczciwości dziennikarza, jego etyki.

- Nikomu nie szkodzić, a przede wszystkim państwu. Słyszeć maksimum głosów, wyłowić te, które są najistotniejsze, nie przetwarzać ich, przekazywać właśnie to, co państwo myślicie. Po prostu... nie będę szkodził. Będę uczciwie, prawdziwie przekazywał informacje, których się dowiaduję w tym kraju. Po to, żeby ten przekaz do kraju, na podstawie którego potem są podejmowane jakieś poważne decyzje czy negocjacje, był najbliższy państwa oczekiwaniom.

- Na początek chcę deklarować, że moje intencje są czyste i nie zamierzam tego filtrować, nie zamierzam dodawać swojego punktu widzenia... oczywiście, poza sytuacjami, gdy taki komentarz będzie potrzebny. Natomiast najuczciwiej chcę przekazywać do kraju przede wszystkim państwa oczekiwania. Co prawda, deklaracje są łatwe do składania, natomiast potem życie będzie je weryfikować, ale uważam, że deklaracje też są ważne, bo potem łatwiej jest sprawdzić, czy ktoś pozostał wierny swoim intencjom.

- To skomplikowany problem. Miną jeszcze długie lata, zanim ułożymy się ze swoją historią, wspólną historią, często inaczej odbieraną tu, inaczej w Polsce. Do czego zmierzam? Tu - jak w wielu innych sprawach - musi przyjść pokolenie, które nie będzie miało tych, związanych z historycznymi zaszłościami, obaw, jakie mamy my lub starsi od nas. Natomiast - najkrócej mówiąc - mamy wspólną przeszłość, czeka nas wspólna przyszłość w strukturach, do których i Litwa, i Polska zmierza, i to wyzbywanie się obaw jest nie do uniknięcia. To widać na przykładach innych krajów europejskich, gdzie w miarę wzrostu zamożności, wyciszają dotychczasowe problemy narodowościowe. (Choć, niestety, czasem pojawiają się nowe, ale to również jest kolej rzeczy). Po prostu część z dawnych problemów przestaje być bolesna, a nawet istotna, życie dyktuje coś nowego. Być może to też jest fragment rzeczywistości, na który inaczej spogląda się z Warszawy niż stąd. Ale konfrontacja kultur, postrzegania historii, przejdą do historii. Politycy, nawołujący do spoglądania w przyszłość, dobrze to rozumieją. Dlatego większość tych słów, które padają z ust czy to polskich dyplomatów, czy polityków, jeśli nie jest aktualna dziś, to będzie aktualna za czas jakiś.

- Zwykłem mówić, że jako prawnik to jestem „wierzący, ale niepraktykujący”, bo skończyłem studia prawnicze, ale jakoś tak się złożyło, że właściwie nigdy nie pracowałem w żadnym klasycznym prawniczym zawodzie. Natomiast, zanim dotarłem do tych tematów, które zdominowały moją pracę zawodową, a w sumie i życie, czyli problemów Polonii i Polaków za granicą, było troszkę różnych takich meandrów. Wcześniej zajmowałem się reklamą w jednej z centrali handlu zagranicznego. Byłem prelegentem w Kinie Dobrych Filmów Wiedza w Warszawie. Po prostu w ten sposób dorabiałem, gdyż byliśmy wtedy z żoną młodym małżeństwem z dzieckiem. Trochę pisywałem do różnych gazet, trochę nawet rysowałem, bo był okres, kiedy i tak dorabiałem rysunkami satyrycznymi w gazetach. Ale to jest zamierzchła przeszłość. Natomiast rysowanie zostało mi jako hobby. Miałem nawet kilka wystaw, nawet w londyńskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych, gdzie uczestniczyłem w zbiorowej wystawie twórczości plastycznej dyplomatów. Coś, co mnie wtedy bawiło, to było łączenie fragmentu prozy albo poezji - z rysunkiem. Jakoś mi się to kojarzyło, korespondowało - warstwa wizualna z wybranym tekstem.

- Nie, to nie były ilustracje, raczej wariacje na temat kilku słów, nastrojów. Ale to jest już przeszłość, chociaż mam nadzieję, że kiedyś do tego powrócę. Natomiast - kontynuując podjęty temat - pod koniec lat siedemdziesiątych trafiłem do Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną POLONIA i tam zajmowałem się sprawami wydawnictw, prasy. Byłem także rzecznikiem prasowym tej firmy. Stamtąd trafiłem do Londynu, do konsulatu generalnego, gdzie pracowałem na stanowisku konsula ds. Polonii. Działo się to w najciekawszym chyba okresie, czyli przemian historycznych i ustrojowych w Polsce, bardzo istotnych również dla polskiej emigracji w Wielkiej Brytanii. Miałem szczęście uczestniczyć w paru historycznych momentach. Byłem świadkiem przekazania insygniów prezydenckich przez prezydenta Kaczorowskiego prezydentowi Wałęsie na Zamku Królewskim w Warszawie, byłem przy ostatnich posiedzeniach komisji likwidacyjnej Rządu RP na Uchodźstwie, byłem też świadkiem ostatniego posiedzenia Rady Narodowej, czyli emigracyjnego parlamentu. Poznałem ludzi (niektórzy z nich już, niestety, nie żyją), którzy są częścią polskiej historii. I to były naprawdę bardzo ciekawe i satysfakcjonujące doświadczenia. A potem wróciłem do Polski, gdzie pracowałem w Departamencie Konsularnym i Wychodźstwa. Po jakimś czasie, znów w charakterze konsula ds. Polonii, wyjechałem do Sydney. Tam również poznałem bardzo ciekawych ludzi. Spora ich część to była emigracja żołnierska, ale istniała tam także emigracja z lat osiemdziesiątych. Sydney było bardzo ciekawym miejscem i bardzo mile je wspominam. Po powrocie z Australii ponownie zacząłem pracować, jak już mówiłem, w Departamencie Konsularnym i Polonii.

- Nie będę sam, jest już ze mną w tej chwili żona Elżbieta, pracownik służby zdrowia. Nasz syn, absolwent politologii Uniwersytetu Warszawskiego, ma już 27 lat i jest za dorosły, by nam towarzyszyć. Pracuje w Warszawie jako tłumacz konferencyjny z języka angielskiego.

- Niestety, nie mam rodzinnych powiązań kresowych. Urodziłem się w Gliwicach, ale moi pochodzący z Zagłębia rodzice, gdy jeszcze byłem małym dzieckiem, wyjechali do Warszawy. Rodzinne miasto poznałem właściwie przez przypadek, dzięki żonie, która też się urodziła w Gliwicach. I to ona jest „dziedzicznie obciążona” Kresami, ale tymi bardziej na południe, stamtąd – z Podola i Wołynia - wywodziła się jej rodzina. Jeżeli chodzi o mnie, uważam się właściwie za mieszkańca Warszawy.

- Czy można Pana będzie spotkać gdzieś nad jeziorem z wędką, czy podczas przejażdżki rowerowej? A może jest Pan zapalonym myśliwym? Chodzi nam o sposób, w jaki nowo mianowany Konsul najchętniej spędza czas wolny...

- Nie, do nikogo nie strzelam, nie łowię ryb i jak widać po mojej sylwetce, również mijam się trochę z rowerem i innymi takimi formami czynnego wypoczynku... Mam natomiast nadzieję, że po wielu latach wrócę do rysowania.

- Na pewno nie jest to zesłanie, to jest mój świadomy wybór. W związku z tym, że ostatnio trochę się tym państwem zajmowałem, czułem, że może się tutaj do czegoś przydam. Rzeczywiście przyjechałem w listopadzie, ale bywałem tutaj wcześniej, więc zdążyłem zobaczyć Wilno i w zieleni, i w słońcu, i w śniegu. Spodobało mi się tutaj. Jest to więc świadomy wybór z nadzieją, że będzie to nowe, ciekawe doświadczenie życiowe, że będę tu do czegoś potrzebny.

- Dziękuję.

Rozmawiali: Lucyna Dowdo, Michał Mackiewicz