(Wersja skrócona)

Ujrzałam światło dzienne w Parczewie (obecnie Pailgis) koło Niemenczyna. Wcześniej w tym majątku pracował jako karbowy mój dziadek Józef Mickiewicz. Moja babcia, z domu Żukowska, pochodziła ze wsi Baran Rapa koło Parczewa. W parczewskich czworakach przyszła na świat moja mama, Róża Krasowska, z domu Mickiewiczówna.

Ojciec mój pochodził z Białostockiego. Z moją mamą zapoznał się w dość romantycznych okolicznościach. W swoim czasie odbywał służbę wojskową na Wileńszczyźnie i kiedyś znalazł się ze swym oddziałem w Parczewie. Zatrzymał się przy czworakach i właśnie moja mama, jako młodziutka dziewczyna, podawała mu wodę do picia. Ojciec zapamiętał ten fakt. Gdy odsłużył wojsko, wrócił do Parczewa i został rządcą w majątku państwa Parczewskich. Po pewnym czasie ożenił się z mamą. W 1930 roku przyszedł na świat mój starszy brat, a w trzy lata później - autorka niniejszego tekstu. Wkrótce potem, bodajże w tym samym roku, przenieśliśmy się do Wilna i zamieszkaliśmy przy ulicy Chocimskiej. Ojciec podjął pracę w więziennictwie i wyjechał na prowincję - do Dobrowlan koło Świra. Rodzina pozostała w Wilnie.

Byliśmy przygotowani do wywózki na Sybir. Tym bardziej, że niektórych kolegów ojca spotkał taki los. Ocaleliśmy cudem. Podobno wstawił się za ojcem jeden z jego byłych więźniów (ojciec był strażnikiem). Pamiętam nocne rozmowy rodziców z babcią. Snuli plany potajemnej ucieczki z Białorusi do Wilna. Żyliśmy z dnia na dzień. Aż w 1941 rozpoczęła się okupacja niemiecka. I znów w domu dominował temat wyjazdu „bliżej Wilna”.

Pierwsze Święta Wielkanocne po naszym powrocie w 1943. Zostaliśmy zaproszeni na okres świąt do rodziny w Wilnie. Tak się cieszyłam na wiadomość tego wyjazdu, że z wrażenia wieczorem długo nie mogłam zasnąć. W Wielką Sobotę odwiedziliśmy z wujostwem groby bliskich na cmentarzach wileńskich, spacerowaliśmy po mieście, wstępując po drodze do licznych kościołów. To było dla mnie wielkim przeżyciem.

W 1947 r. wyprowadziliśmy się do Puszkarni przy Trakcie Batorego, między 5 i 6 kilometrem - ostatni etap naszej wędrówki. Znajdowało się tam wówczas „Podsobnoje Choziajstwo Sowieta Ministrow LSSR”.

Kiedy po wojnie rozpoczęła się tzw. repatriacja do Polski, w 1946 r. nasza rodzina postanowiła również wyjechać wraz z krewnymi. W ostatniej jednak chwili ojciec zrezygnował: ciągle wierzył, że czasy się zmienią i „będzie jak dawniej”. Marzył o kawałku ziemi w pobliżu Wilna - miasta, do którego przyjechał jako młody człowiek i które szczerze pokochał. Wkrótce zdobył ten kawałek ziemi... na cmentarzu przy zwierzynieckiej parafii. W 1950 r. zginął w wypadku samochodowym wraz z moim młodszym bratem.

W 1953 r. ukończyłam moją drogą, jedyną na świecie Szkołę Średnią nr 5, a dwa lata później - Instytut Nauczycielski w Nowej Wilejce. Rozpoczęłam pracę jako nauczycielka języka polskiego w Rudomińskiej Szkole Średniej. Przepracowałam jeden rok szkolny i następnego parę miesięcy. Znów musiałam pożegnać Wilno - tym razem na zawsze.

Popłynęły dni, miesiące w PRL-u. Codzienne, szare, monotonne, niełatwe życie. I codzienna, wprawdzie absorbująca, praca w szkole podstawowej. Następnie - małżeństwo, wychowanie własnych dzieci, uzupełnianie studiów, magisterium z filologii polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Szczecinie.

Mój mąż również pochodzi z Wilna, mieszkał przy ulicy Wiłkomierskiej. Do Polski przyjechał w 1946 roku, ja - o dziesięć lat później. Los chciał, że spotkaliśmy się w historycznym miasteczku na Ziemiach Odzyskanych - w Wolinie, w którym dotychczas mieszkamy.

Przez pewien czas utrzymywałam kontakt z paroma koleżankami z naszej klasy - pisałyśmy do siebie chyba przez parę lat. Potem korespondencja się urwała, prawdopodobnie z mojej winy - nie odpisałam na któryś kolejny list. W 1963 roku otrzymałam zaproszenie na uroczyste spotkanie klasy z okazji 10-lecia matury. Nie pojechałam ze względów rodzinnych, poprzestałam jedynie na wysłaniu listu z serdecznymi życzeniami. Koledzy z komitetu organizacyjnego spotkania przysłali mi sprawozdanie z tej imprezy, co było dla mnie bardzo miłe. Na 25-lecie również nie mogłam pojechać. A nasza klasa, jak się okazało, spotykała się co roku - beze mnie - zawsze w pierwszą sobotę lipca, jak zresztą kiedyś, tuż po otrzymaniu świadectw dojrzałości, umawialiśmy się...

Nie znaczy to wcale, że zapomniałam o „kraju lat dziecinnych”, o swej szkole, o kolegach z klasy. W moim domu stale był obecny temat życia na Kresach: dzieliliśmy się z mężem wspomnieniami o spędzonym tam dzieciństwie i młodości, konfrontowaliśmy te wspomnienia i uzupełnialiśmy je nawzajem.

Los jednak chciał, że po upływie 42 lat pojechałam wreszcie do Wilna, w którym spędziłam... zaledwie dobę. W 1994 roku wzięłam udział w Warmińskiej Pieszej Pielgrzymce z Kętrzyna do Ostrej Bramy. Dziesięć dni szłam pieszo do miasta mojego dzieciństwa. To było wielkie i piękne przeżycie. W Wilnie uczestniczyłam we Mszach św. w Ostrej Bramie i Katedrze. Zdążyłam jeszcze na krótko pójść na cmentarz na Rossie i zajrzeć przez kratę w drzwiach do kościoła Ducha Świętego i... musiałam wraz z innymi wracać. Minęły jeszcze cztery lata. I tu raptem taka wiadomość - zaproszenie, które dotarło do mnie okrężną drogą: nasza klasa spotyka się z okazji 45-lecia ukończenia szkoły. Miałam mieszane uczucia: bardzo chciałam pojechać, ale też się wahałam - po tylu latach? Do „akcji” jednak wkroczył mój syn: „Mamo, nie ma co się zastanawiać - jedziesz!”. Podobnego zdania była moja siostra Halina ze Szczecina, która razem ze mną uczęszczała do naszej klasy i bardzo chciała pojechać ze mną na to spotkanie. Ostatecznie na moją decyzję o wyjeździe wpłynął list od Krystyny, serdecznej koleżanki z klasy, z którą przed wyjazdem do Polski żegnałam się na Placu Katedralnym. List był miły, serdeczny, a najważniejsze - w jego treści „była” ta sama moja koleżanka - co przed laty. A więc - jadę!

...Parę godzin odpoczynku i wyruszyłyśmy w miasto. Na każdej znajomej ulicy, w każdym znanym od dzieciństwa miejscu musiałam sobie uzmysławiać, że tu jestem naprawdę, że to nie jest sen.

Jubileuszowe spotkanie naszej klasy - rocznik uzyskania matury 1953. Miałam wiele obaw: czy rozpoznam dawnych kolegów i koleżanki po tylu latach? Czy znajdziemy wspólne tematy do rozmów? Z pomocą przyszła Krystyna: przed spotkaniem pokazała mi aktualne zdjęcia kolegów szkolnych, zrobione podczas poprzednich spotkań.

Do szkoły dochodzimy z innej strony, niż biegałyśmy do niej przed laty. Widzę ich, są! Koledzy szkolni... Po kolei zaczynam z każdym się witać, wymieniając imiona i nazwiska. Słyszę szmer podziwu: co za pamięć! A ja czuję ogromną radość i ulgę: jestem wśród swoich. Napięcie mija bez śladu. A tu jeszcze nasi „chłopcy” znaleźli się niezwykle szarmancko: wręczają swym koleżankom klasowym piękne, czerwone róże...

Oglądamy naszą szkołę, jej podwórze i teren do niej przyległy. Zmieniło się tu wiele: znikły ławeczki, nie ma ogródka „chemicznego”, wszędzie betonowe płyty. Zaglądamy do okien naszej klasy (szkoła zamknięta - wakacje). Robimy zdjęcia pamiątkowe. Dalsza część spotkania odbywa się w mieszkaniu Piotra Szulskiego. Przy stole, między uroczystymi toastami każdy opowiada o sobie, o własnym życiu. Zabieramy głos w porządku alfabetycznym, według dawnego dziennika klasowego. Dzielimy się informacją o nieobecnych, wspominamy tych, którzy odeszli już na zawsze - przedwcześnie. Marylka Krzywobłocka, jedna z najaktywniejszych uczestniczek corocznych spotkań klasy. Marian Radziwiłowicz - siedział za mną w środkowym rzędzie i kiedyś napisał wiersz o moich oczach. Hanka Sawkówna - nieprzeciętnie zdolna. Renard Stecewicz - nasz medalista.

Jest nas zaledwie połowa - żyjących kolegów klasowych: Adam Buczacki, Maria Kryszkiewicz, Tadeusz Mołezanowicz, Mieczysław Dowgiałło, Halina i Krystyna Krasowskie, Krystyna Pytlewicz, Janka Świerkowska, Wacław Duko, Piotr Szulski, Jerzy Perwenis, Lilka Wojtkiewicz. Zabrałam głos i trochę nieoczekiwanie dla siebie samej - rozgadałam się. Oprócz informacji o moich skromnych dokonaniach życiowych starałam się również wyrazić swe uczucia, przeżycia i wrażenia z tego spotkania. Szybko - za szybko - mija czas na serdecznych rozmowach. Ulegam niepowtarzalnemu nastrojowi tych chwil. Jakby się coś otworzyło przede mną - coś tylko pozornie zapomnianego...

Wracaliśmy nocnymi ulicami Wilna. Dla mnie i mojej koleżance Krystynie spotkanie na tym się nie skończyło. Po powrocie do jej mieszkania przegadałyśmy do czwartej nad ranem.

- Czasem się zastanawiam, gdzie jest moja Ojczyzna - zwierzyłam się swej serdecznej koleżance.

- Oczywiście, tu - w Wilnie i tam - w Polsce - odpowiedziała głosem pełnym przekonania.

W głębi duszy czułam tak samo. A to spotkanie po latach ma dla mnie ogromne znaczenie. Trzeba mi było tu powrócić, żeby wiele rzeczy sobie uzmysłowić, potwierdzić na nowo, zrozumieć, co to znaczy zostawić w jakimś miejscu cząstkę swego serca i siebie samej...

Tamtym wyjazdem do Wilna „przetarłam” na nowo sobie szlak do grodu mojego dzieciństwa i młodości. Teraz każdego roku jeżdżę na klasowe spotkania. Zastanawiam się nad fenomenem tych szkolnych zjazdów. Myślę, że odbywają się one - regularnie - tylko w Wilnie i tylko w naszej szkole. Najliczniejsze są spotkania rocznika 50., prawdopodobnie dlatego, że najwięcej absolwentów tego roku mieszka w Wilnie i na Wileńszczyźnie. Ci ludzie czują przemożną potrzebę zbierania się, zbliżania. Jest to ich jeden ze sposobów na życie, na przetrwanie.

Mam nadzieję, że również w tym roku będę mogła się spotkać z ukochanym Wilnem. Każda taka wizyta poszerza krąg moich znajomych - w mieście i okolicach, odnajduję swoje tu „korzenie”. Najmocniej jednak przyciąga mnie wileńska starówka. Tu odczuwam więź z grodem mojej młodości, więź, której nikt i nic zerwać nie zdoła.