Pierwsza wzmianka historyczna o Ja-szunach pochodzi z krzyżackich źródeł datowanych przełomem XIV i XV wieków. Obecnie, oficjalnie przyjętą datą założenia Jaszun jest 1402 rok, chociaż niewątpliwie pierwsza osada - protoplasta Jaszun ma o wiele starszą metrykę.

W bieżącym miesiącu Jaszuny uroczyście obchodzą swe 600-lecie. W XV i XVI wiekach Jaszuny były królewskim dworem, a w dokumentach historycznych nazywane są najczęściej Mereczem - Jaszunami. Leżące na skraju Puszczy Rudnickiej osiedle było punktem wypadowym królewskich i magnackich polowań. Okolice Jaszun zamieszkiwane były przez żyjących tu od wieków bojarów i osoby, które tutaj otrzymały królewskie nadziały, zaś głównym zajęciem tubylczej ludności była organizacja królewskich łowów.

Na początku XVI wieku w Jaszunach wybudowano pierwszy kościół lub kaplicę fundacji Katarzyny Skilendziny. Wiadomości dotyczące tego kościoła są bardzo skąpe: świątynia pw. Matki Bożej i św. św. Jerzego i Katarzyny istniała do I połowy XVII wieku. W okresie ruchu reformacyjnego na Litwie w Jaszunach zbudowano zbór kalwiński, zaś kościół, pozostawiony bez należytej troski, wkrótce rozpadł się ze starości lub spłonął w pożarze. Ówcześni właściciele Jaszun byli zaciekłymi kalwinistami, a stojący na terenie ich majątku kościół był dla nich przysłowiową solą w oku. Na schyłku XVI i XVII wieków dwór Jaszuny stał się własnością rodu Radziwiłłów, którzy już kilkadziesiąt lat wcześniej rozpoczęli stopniowe nabywanie okolicznych drobniejszych szlacheckich majątków i z czasem w swych rękach skupili ogromne terytorium, które stało się podstawą majątku Jaszuny. Właśnie za czasów Radziwiłłów w Jaszunach zbudowano zbór kalwiński. Gospodarzami Jaszun były takie słynne postacie historyczne jak Krzysztof Radziwiłł „Piorun” i Janusz Radziwiłł - obaj w swoim czasie byli wojewodami wileńskimi, Bogusław Radziwiłł, znany głównie z sienkiewiczowskiego „Potopu”, Michał Kazimierz Radziwiłł „Rybeńko” i Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku”, którzy także zajmowali wysokie stanowiska w ówczesnym państwie polsko-litewskim. W XVIII wieku, po „nawróceniu” Radziwiłłów na wiarę katolicką, jaszuński zbór rozebrano, zaś na jego miejscu zbudowano niedużą drewnianą kaplicę (należała do parafii rudnickiej), która istniała jeszcze na początku XIX wieku. Ostatnim przedstawicielem tej magnackiej rodziny, który władał Jaszunami, był Dominik Radziwiłł.

W 1811 roku posiadłość Jaszuny nabył Ignacy Baliński (1756-1819), cześnik inflancki, wiceminister departamentu doraźnego Trybunału Litewskiego. Po jego śmierci w 1819 roku jaszuński majątek odziedziczył młodszy jego syn Michał. W latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku Jaszuny stały się ważnym ośrodkiem kultury polskiej na Wileńszczyźnie. Michał Baliński, wychowanek Uniwersytetu Wileńskiego, członek Towarzystwa Szubrawców i Towarzystwa Topograficznego, jeden z redaktorów „Tygodnika Wileńskiego”, słynny badacz przeszłości Polski i Litwy, był postacią dość znaną w Wilnie, toteż podwileńskie Jaszuny z czasem stają się chętnie odwiedzanym miejscem przez przedstawicieli ówczesnej inteligencji wileńskiej. Rola Jaszun jeszcze bardziej wzrosła po zbliżeniu się Balińskich ze Śniadeckimi. W 1820 roku Michał Baliński zawarł związek małżeński z Zofią Śniadecką, córką profesora Jędrzeja Śniadeckiego i bratanicą profesora, emerytowanego rektora Uniwersytetu Wileńskiego Jana Śniadeckiego. W 1824 roku ustępujący ze służby Jan Śniadecki postanowił zamieszkać w Jaszunach, w tym też roku rozpoczęto tu budowę nowego murowanego pałacu według projektu prof. Karola Podczaszyńskiego. Budynek w stylu późnego klasycyzmu ukończono w 1828 roku, prócz pałacu w sąsiedztwie powstały utrzymane w podobnym stylu zabudowania gospodarcze i park krajobrazowy. Trudno jest wymienić wszystkich gości, których niejednokrotnie witały Jaszuny. Bardziej znani to: Tomasz Zan, Juliusz Słowacki, Antoni Edward Odyniec, Józef Mianowski, ks. Jundziłł, biskup B. Kłągiewicz, Wawrzyniec Puttkamer z Bolcienik, ks. Paweł Brzostowski z Turgiel. Dla gości Balińscy organizowali słynne polowania, wieczory poetyckie i inne rozrywki. Balińscy dbali także o rozwój przemysłowy swego majątku, zatem już w I połowie XIX wieku uruchomiono tu przetwórstwo drewna - działały tartaki, fabryka terpentyny i gontów. Z czasem zbudowano też mechaniczną kuźnię - hamernię i odlewnię wyrobów miedzianych. Po śmierci Michała Balińskiego (w 1864 roku) Jaszuny odziedziczył jego syn Konstanty, natomiast ostatnimi właścicielami majątku przed 1939 rokiem byli Aleksander i Anna z Balińskich Pereświet - Sołtanowie.

Przez parę wieków Jaszuny należały do parafii rudnickiej. Kaplica zbudowana na początku XVIII wieku istniała ponad sto lat. W I połowie XIX wieku, z przyczyny braku w osiedlu świątyni, Balińscy otworzyli prowizoryczną kapliczkę w jednej z komnat swego pałacu, która prawdopodobnie służyła okolicznym wiernym do okresu międzywojennego XX wieku. W latach dwudziestych, z inicjatywy Marii Balińskiej i miejscowej ludności, podjęto decyzję budowy nowego kościoła w Jaszunach. Koszta budowy w znacznej części opłacono z konta Pereświet - Sołtanów. Drewniany kościół św. Anny w stylu staropolskim ukończono jesienią 1928 roku.W tymże okresie powstała samodzielna parafia jaszuńska.

Jaszuny obchodzą jubileusz 600-lecia

Jaszuny - ciche, przycupnięte na skraju Puszczy Rudnickiej, malowniczo przecięte Mereczanką miasteczko - czynią przygotowania do wielkiej gali - do jubileuszu 600-lecia.

Fakt, że w źródłach historycznych nazwa Jaszuny pierwszy raz została odnotowana (na mapach krzyżackich) w 1402 roku, czyli dokładnie 600 lat temu, odkryły dwie osoby - starosta gminy pani Danuta Wasilewska i dyrektor szkoły im. Michała Balińskiego Kazimierz Karpicz.

Pani Danuta, choć nie jest rodowitą jaszunianką (urodziła się na Antokolu w Wilnie), jest zapaloną kronikarką gminy. Pokazuje nam opasłe tomiska, w których gromadzi materiał na temat historii Jaszun - wycinki z prasy, herby Balińskich i Śniadeckich, odbitki na temat dziejów miasteczka wydobyte z archiwów różnych bibliotek, z którymi pani Wasilewska prowadzi niezwykle obszerną korespondencję i, oczywiście, zdjęcia, większość z nich autorstwa samej starościny. Na honorowym miejscu świeżo (przed rokiem) zatwierdzony przez prezydenta Valdasa Adamkusa herb Jaszun - biała kolumna na czerwonym tle, po bokach dwie siedmioramienne gwiazdy.

Historycznego herbu Jaszuny nigdy nie posiadały. Jednak pani Danuta uznała, że miasteczko o 600-letniej tradycji, związane z nazwiskami takich uczonych jak Balińscy, Śniadeccy, Jundziłł, odwiedzane przez Mickiewicza, Słowackiego, Zana, zasługuje na własną symbolikę. Władzom rejonu pomysł się spodobał, powołano 15-osobowy komitet, który zadecydował, co na tym herbie zostanie zaprezentowane. Później starościna sześć razy jeździła do Urzędu Prezydenta, aż z plastykiem Arvydasem Každailisem sporządzili ostateczną wersję herbu.

- Kolumna w naszym godle symbolizuje pałac Śniadeckich, siedmioramienne gwiazdy - wiedzę, przenikanie światła duchowego przez ciemność. Czerwony kolor tarczy w heraldyce oznacza odwagę i miłość. Herb jest może prosty, ale odzwierciedla to, co dla nas jest najważniejsze - tłumaczy pani Danuta - powiązanie Jaszun z dwiema rodzinami krzewicieli wiedzy, profesorów Uniwersytetu Wileńskiego oraz zabytek, z którego jesteśmy dumni.

Dzień dzisiejszy

Historia, nawet najpiękniejsza, jest, niestety, już tylko przeszłością. A jak wygląda dzień dzisiejszy Jaszun, miasteczka położonego 20 kilometrów na południe od stolicy, do którego nawet jadąc szosą Wilno-Lida, co tu kryć, rzadko zawijamy?

Gmina jaszuńska liczy obecnie prawie 5 tysięcy mieszkańców, z czego blisko połowa mieszka w miasteczku. Składa się na nią 40 miejscowości, w dwu z których już, niestety, nikt nie mieszka. Praca - czyli wytwórczość, bo trudno to nazwać przemysłem - i trzy największe szkoły skoncentrowane są w miasteczku.

Część mieszkańców pracuje tu - w Jaszunach, niektórzy dojeżdżają do Solecznik, inni - do Wilna. Pani Danuta twierdzi, że o pracę trudno, tym niemniej dla chcącego... W najgorszej sytuacji są ci, którzy nie mają ani wykształcenia, ani zawodu jak też ludzie w wieku przed- lub emerytalnym. Co prawda i tu jest, jak zresztą wszędzie, kategoria ludzi, którzy po prostu nie chcą pracować. Najwięcej kłopotów sprawiają ci, którzy przenieśli się tu z Wilna wyłącznie w poszukiwaniu tańszego mieszkania czy utrzymania. Jest tu kilka takich, niestety, najczęściej aspołecznych, rodzin.

- Czasy mamy trudne - wzdycha starościna - nie wszyscy potrafią się odnaleźć w nowej rzeczywistości, nie każdy znalazł sobie miejsce pracy. Najgorzej jednak powodzi się rolnikom. Ziemia dookoła jest uboga, właściwie piaski, poza tym gmina otoczona jest puszczą.

Zatrudnienie

Pani Danuta pokazuje nam mapę gminy. Dominuje na niej kolor zielony, a to są lasy - z 26 tysięcy hektarów aż 17 tysięcy to Puszcza Rudnicka, użytki rolne zajmują zaledwie około 4 tysięcy hektarów, reszta to osady. Kiedyś lasy dochodziły aż tutaj, mówią, że puszcza szumiała nawet w samych Jaszunach, ale ludzie stopniowo wydzierali jej ziemię orną, na której zawsze przychodziło im ciężko pracować. Utrzymywali się bardziej z obróbki drewna, pszczelarstwa, wyrabiania smoły. Zresztą tartaki istnieją tu do dziś.

Tym niemniej ziemi uprawnej nie brakuje. Starościna wyznaje, że byłaby nieszczera, gdyby twierdziła, że jest problem z jej zwrotem. Ziemi wystarcza, leży czasem odłogiem, nie ma kto i czym jej uprawiać. Gospodarstwa zespołowe zostały zrujnowane. Ludzie, którzy jeszcze się garną do uprawy roli, z reguły są już niemłodzi. Sprzętu w pojedynkę kupić nie są w stanie.

- Pierwszym, którzy postawili na rolnictwo, takim jak na przykład Władysław Szostak, jeszcze trochę Polska pomogła, chociaż i jemu nie jest lekko - mówi z westchnieniem pani Wasilewska. - Na piaseczku trudno coś wyhodować, poza tym rząd wyznacza limity skupu, co z tego, że rolnik wyhoduje dziesięć ton zboża, gdy skup przyjmie tylko dwie. Z pozostałymi ośmioma rób, człowieku, co chcesz.

Tym niemniej gmina stara się jakoś radzić. Mają tu nawet swoje cieplarnie „Jašiunu šiltnamiai”. Prowadzi je pani Teresa Adamowicz z rodziną. Nie tylko zaopatruje okoliczne sklepy w ogórki, pomidory, ale też, szczególnie w sezonie, daje mieszkańcom gminy trochę pracy.

W ubiegłym roku założono w miasteczku ryneczek, z którego wszyscy są bardzo zadowoleni i dumni. Rolnicy mogą tu coś sprzedać, a reszta - nie opuszczając Jaszun - kupić wszystko, co rodzi tutejsza ziemia.

W sezonie jest praca w jaszuńskim, dajnowskim, rudnickim leśnictwach, które zatrudniają ludzi do sadzenia, wycinania, pielęgnacji lasu. Trochę pracy jest i w dwu stadninach: „Pasaga” i „Mustangas”, którymi gmina się chlubi, bo odbywają się tu nawet republikańskie imprezy hippiczne, a także doroczne zawody jeździeckie o puchar mera rejonu.

Co tu kryć, dla wszystkich chętnych pracy nie wystarcza, tym niemniej - w porównaniu z innymi gminami tego rejonu - Jaszuny nie są w najgorszej sytuacji. Średnio na giełdzie o pracę zabiega około 400 osób, latem - mniej. To jest poniżej 10 procent mieszkańców gminy, mniej niż średnia krajowa, która wynosi ponad 13 procent.

Jakoś się te Jaszuny „wschodzącemu kapitalizmowi” nie dają. Udało się zachować Zakład Ceramiki, który działa tu jeszcze od XIX wieku (m. in. z cegieł wyrabianych w tym zakładzie został zbudowany pałac Śniadeckich). Jest tu kilka tartaków, które nie ograniczają się do produkcji tarcicy, specjalizują się również w wyrobach stolarskich. Sosy, przyprawy i ocet jaszuńskiej spółki akcyjnej „Actas”, która zatrudnia około 50 osób, są dobrze znane również wileńskiemu konsumentowi. Do stolicy trafia również produkcja zajmującej się hodowlą trzody chlewnej agrofirmy „Naujasodis”. Ta zatrudnia około 80 osób. Trochę pracy mieszkańcom Jaszun i okolic daje też zajmująca się przeróbką plastikowych odpadów zamknięta spółka akcyjna „Polivektris”.

Jednak z najcieplejszą nutką w głosie pani Danuta opowiada o polsko-litewskiej spółce „Olkusjana”, którą kieruje Jerzy Borkowski:

- Jest to masarnia produkująca około 25 gatunków wędlin. Zatrudnia 62 osoby. Poza tym pan Borkowski prowadzi szeroko zakrojoną działalność dobroczynną: wspomaga szkoły, w miarę możliwości wspiera kościół. Gdy jakiś lokalny zespół potrzebuje busa, by, na przykład, udać się na występy do Polski, też „uderza” do „Olkusjany”, która nie odmawia. Również remont domu kultury w połowie zawdzięczamy panu Jerzemu, przeznaczył na ten cel 15 tysięcy litów - wylicza starościna. - Jest też założycielem i fundatorem działającego przy szkole Michała Balińskiego klubu sportowego - wyremontował salę sportową, kupił sprzęt treningowy. O ile się orientuję, wspomaga też solecznickie Towarzystwo Inwalidów. Na święta zaś robi paczki i wydziela trochę pieniążków dla najuboższych.

Jaszuny są gminą młodą, gdyż za czasów radzieckich działały tu spółki i nieduże zakłady, które ściągały do pracy młodych ludzi nawet ze stolicy czy z niedalekiej Białorusi, oferując im w zamian za siłę roboczą mieszkania, a nawet domki. Gdzie te czasy? W każdym bądź razie chyba w wyniku ówczesnej polityki zatrudnienia 20 procent mieszkańców gminy stanowi młodzież w wieku szkolnym. Działają tu aż trzy szkoły średnie - polska im. Michała Balińskiego, ponad stuletnia, bo powołana jeszcze w 1900 roku, rosyjska „Jedynka” oraz litewska „Aušros”. W sumie do szkół w Jaszunach uczęszcza około 900 uczniów. Jest i litewsko-polskie przedszkole. Tak się jednak dziwnie składa, że chociaż Litwini w gminie stanowią zaledwie 4,8 procent mieszkańców, litewskie grupy w przedszkolu są trzy, polska - jedna. Z reguły do litewskich grup uczęszczają dzieci z rodzin mieszanych - litewsko-rosyjskich czy litewsko-białoruskich. Również w szkole „Aušros” może zaledwie dziesięciu uczniów pochodzi z rodzin czysto litewskich. Ale każdy, kto widział imponujący budynek tego przybytku wiedzy, chyba nie wątpi dlaczego rodzice wolą posyłać swoje pociechy akurat do „Aušros”…

Snarscy

Teresa i Jan Snarscy należą do tych mieszkańców Jaszun, którzy odnaleźli się w tzw. nowej rzeczywistości, chociaż o swoje w niej miejsce muszą codziennie dość ciężko walczyć. Tak naprawdę to Snarscy są niezupełnie „tutejsi”. Oboje pochodzą z Tietiańc, ale: „w Jaszunach już od tylu lat, nie liczyliśmy, będzie około trzydziestu, więc już i zapomnieliśmy, że my nie stąd...”

Nie ukrywają, że zostali skierowani do Jaszun po ukończeniu przez pana Jana partyjnej szkoły. Chociaż z zawodu Snarski jest nie „aparatczykiem” tylko agronomem, w dodatku dobrym. Był przewodniczącym kołchozu „Czerwona Zorza”, pracował w gospodarstwie „Merkys”. Pani Teresa (po technikum handlowym) przez lata była w Jaszunach dyrektorką ogromnego centrum handlowego. Obecnie, już około 10 lat, wspólnie prowadzą własny sklep spożywczy. Podjęli się tego w chwili, gdy tylko zapłonęło zielone światło dla inicjatywy prywatnej. Najpierw wydzierżawili dawny sklepik odzieżowo-gospodarczy, stopniowo go wykupili, rozszerzyli, zrobili remont, otworzyli mini-barek. W swoim czasie prowadzili też nieduży zakład masarski, ale nie udało się go zachować. Konkurencja. Pani Teresa chętnie by otworzyła jakąś jadłodajnię (z zawodu jest kucharzem, umie i „kocha” gotować), ale kogo dziś w Jaszunach byłoby stać na taki luksus, jak obiad w stołówce?

- Kiedyś była tu stołówka, obiad kosztował 40-50 kopiejek, więc ustawiały się półgodzinne kolejki - wspomina. - Teraz każdy kombinuje, co tu zrobić, by było taniej. Trudno o pracę, któż by tam chodził do stołówki?

Snarscy zbudowali w Jaszunach dom, mają trzy dorosłe córki, które do tego ciepłego domu z utęsknieniem wracają. Czy to z Wilna, gdzie obecnie uczy się najmłodsza - Aneta, czy z Białej Waki, gdzie mieszka i wykłada muzykę w miejscowej szkole średnia - Loreta Grygorowicz. Tak się złożyło, że „przy rodzicach” stale mieszka najstarsza córa Snarskich - Lila Siedlecka. Ona też jest prawą ręką pani Teresy w sklepie. Lila z córeczką Gretą wróciła pod rodzicielski dach z Koleśnik po śmierci męża. Greta jest chlubą całej rodziny. Celująco ukończyła 4 klasę eksperymentalnej polskiej szkoły w Solecznikach. W ogóle to pani Teresa najchętniej zgarnęłaby całe swoje „stadko” pod własne opiekuńcze skrzydełka. Zresztą tak i robi. W sklepie, przy cioci i babci „kręci się” 4-letni synek Lorety - Rafał. Do „kompletu” wnuków brakuje Snarskim tylko jego braciszka, siedmiomiesięcznego Michałka, który, siłą rzeczy, na co dzień potrzebuje opieki mamy.

Czy łatwo w dzisiejszych czasach prowadzić w niedużym miasteczku sklep spożywczy? Nawet nie musimy o to pytać. Ludzie są dziś raczej niezamożni, a konkurencja ogromna. W samych Jaszunach takich sklepów jest kilka, w Solecznikach powstał supermarket... Co tu dużo mówić? Jednak Snarscy postanowili, że się nie dadzą raczkującemu kapitalizmowi, który przetoczył się już walcem po wielu ludziach z inicjatywą.

- Jest bardzo ciężko, ale będę o ten swój sklep walczyła - mówi pani Teresa z energią. - Rozmawiamy z córką na ten temat prawie codziennie. Odczuwamy, że w tym roku średni miesięczny utarg w porównaniu z ubiegłorocznym jest mniejszy, ale gdy sobie przypomnimy, jak trudno było to wykupić, utrzymać... Rozumiemy, że gdybyśmy dziś ten sklep sprzedali, już nigdy nie bylibyśmy w stanie go odzyskać.

Pani Teresa jest i zawsze była osobą wyjątkowo pogodną, energiczną. Prowadzi nie tylko sklep, ale też rozległe gospodarstwo: „mamy krówkę, świnie, kury, kaczki”. I wszystko to jakoś funkcjonuje, może dlatego, że Snarscy są nie tylko pracowici, ale też żyją bardzo zgodnie. Pan Jan jest oparciem dla żony, chociaż poza pracą ma pasję, na którą też trzeba trochę czasu wykroić. Jest solistą w zespole „Solczanka”. Pani Teresa tej pasji chętnie „błogosławi”, nie szemra na mężowskie wyjazdy na próby czy koncerty. I jak tu szemrać?

- Czasem po powrocie mąż opowiada o tych koncertach, szczególnie w Polsce, ze łzami w oczach. Sama się wzruszam, gdy słucham opowieści o spotkaniach zespołu z rodakami, o tym jak ludzie reagują na występy naszej „Solczanki”.

Pan Jan od lat śpiewa też w kościelnym chórze w Turgielach, zresztą cała rodzinka jest bardzo zaprzyjaźniona z księdzem Józefem Aszkiełowiczem. Snarscy, chociaż otarli się o „przewodnią siłę narodu”, nigdy nie wyrzekli się ani polskości, ani wiary.

- Bywało, opłatkiem łamaliśmy się w piwnicy, tam też ustawialiśmy stół świąteczny - wspomina ze śmiechem pani Teresa. - Cóż, mieliśmy różnych znajomych, nie wiedzieliśmy jak zareagują na to, że świętujemy Boże Narodzenie czy Wielkanoc.

Bardzo się cieszy, że doczekali czasów, gdy nikt nie musi ukrywać swoich przekonań religijnych, gdy dzieci mają w szkole religię, a święta kościelne przekształciły się w państwowe, ale... Gdy porównuje tamte i obecne czasy, wpada w zadumę.

- Kiedy było łatwiej? Za tamtych czasów zbudowaliśmy, co prawda, dom, ale posiadanie prywatnego interesu było nie do pomyślenia. A na państwowym jak to na państwowym. Pamiętam, kiedyś w stołówce w Jaszunach jadał pierwszy sekretarz organizacji partyjnej. Trzeba było w czasie tych obiadków stać na baczność, z duszą na ramieniu. Nie daj Bóg komuś nie dogodzić. Tym niemniej wówczas mieliśmy jakąś pewność jutra. Tego, co zarabialiśmy z mężem we dwójkę, wystarczało dla całej rodziny. Teraz nie ma tej pewności, również co do przyszłości dzieci. Może grzeszę, ale powiem szczerze, chyba oddałabym to, co dziś mam, w zamian za swoją poprzednią pracę i pewność jutra. Kiedyś każdy miał pracę. Teraz ludzie przychodzą pożyczyć dwa lity na chleb... To boli.

Pałac

Chluba Jaszun - pałac Śniadeckich - pozostawia na zwiedzających smutne, nawet przygnębiające wrażenie. Na parterze okna zabite deskami, wewnątrz „wołają” o dotyk konserwatora zdradzające pozostałości ślicznych fresków, ale pokryte liszajami sufity i ściany. Żal serce ściska na widok pięknych, częściowo jednak zdewastowanych kaflowych pieców. Tym niemniej w pałacu zastajemy „ślady życia”, krzątają się tu jakieś panie, drewniane podłogi są starannie wyszorowane, nigdzie śladu śmieci czy gruzu. Pałac jest przygotowywany do obchodów 600-lecia Jaszun. To tu zaplanowano podstawową część uroczystości. W samym pałacu - wystawę, w parku - część artystyczną i poczęstunek.

Pałac należy obecnie do Samorządu Rejonu Solecznickiego. Odkąd wyprowadziła się stąd administracja kołchozowa (wraz ze szkaradną błękitną podobizną wodza, którą wielu z nas pamięta), padały już propozycje kupna czy wynajmu tego obiektu, ale samorząd na nie nie przystał. Jest to przecież zabytek architektoniczno-kulturalny będący pod ochroną państwa. Wolę zachowania pałacu jako obiektu kulturalno-społecznego wyrazili też mieszkańcy Jaszun, którzy w tej sprawie wystosowali do mera nawet coś w rodzaju petycji. Nie chcieliby, by osiedlił się tu jakiś nowobogacki, który przekształci go, razem z pięknym krajobrazowym parkiem, w niedostępną fortecę. Tym niemniej zabytek trzeba ratować. Program renowacji pałacu i oficyny już istnieje, jednak szacuje się, że pochłonie to około 6 milionów litów. Kwota dla samorządu nie do udźwignięcia. Na szczęście pomoc w ratowaniu pałacu zadeklarowało przyjaźniące się od lat z Jaszunami Żnińskie Towarzystwo Kulturalne, do akcji dołączył też inny przyjaciel miasteczka, dyrektor Muzeum Ziemi Pałuckiej Andrzej Rosiak. Projekt renowacji pałacu został wysłany do Warszawy, do Fundacji Kultury Polskiej, która wspiera ochronę związanych z polskością zabytków znajdujących się poza granicami Macierzy. Gmina liczy na wsparcie Fundacji. Tym bardziej, że litewskie Ministerstwo Kultury zapowiedziało, że sypnie na renowację pałacu nieco grosza, ale pod warunkiem, że samorząd znajdzie jeszcze jakiegoś sponsora. Pani Wasilewska ma nadzieję, że najpóźniej do przyszłego roku ta sprawa się wyjaśni.

- Mogłoby tu być centrum kultury z salą konferencyjną, może biblioteka, może kilka miejsc hotelowych w oficynie - marzy. - Jednak dokładny projekt zagospodarowania pałacu, to sprawa przyszłości, obecnie zaś rozchodzi się o pieniądze na wynajęcie stróża oraz wstawienie okien i drzwi na parterze.

Stróż jest niezbędny, pozostawiony własnemu losowi pałac przyciąga „szemrany element”, który go dewastuje, niszczy, okrada. Starościna musiała już nawet organizować zasadzkę na złodziei zabytkowych kafli. Niestety, takie jest życie...

A tak na marginesie. Żnin nie bez powodu zadeklarował pomoc w ratowaniu pałacu, wszak to właśnie tam urodzili się jego właściciele - bracia Śniadeccy. Powstanie obecnego pałacu zawdzięczamy jednemu z nich - rektorowi Uniwersytetu Wileńskiego, profesorowi Janowi Śniadeckiemu, który po odejściu na emeryturę postanowił zamieszkać w Jaszunach. I tu już pozostał na zawsze. Po śmierci w 1830 roku spoczął na odległym o 300 metrów na wschód od pałacu cmentarzu, zwanym dziś cmentarzem Śniadeckich-Balińskich. Tu spoczywa również historyk Michał Baliński, jego syn - lekarz psychiatrii Jan Baliński i inni potomkowie dwu sławnych rodzin. Żnińskie Towarzystwo Kulturalne niedawno odnowiło krzyż na pomniku Jana Śniadeckiego.

Obchody

Do zaplanowanych na 22-23 czerwca obchodów 600-lecia szykują się wszyscy mieszkańcy Jaszun. Pani Danuta z radością zauważyła, że bez specjalnej zachęty ludzie zaczęli upiększać swoje zagrody. Nawet ci, którzy dotychczas tego nie robili. Sadzą drzewka, kwiaty, malują domy i płoty. Zgłaszają się sponsorzy, a liczy się każdy grosz, bo budżet obchodów jest szczuplutki. Jednak jakoś to będzie, ktoś oferuje deski na budowę sceny, ktoś po prostu pracę własnych rąk. „Ruszyły” i szkoły, każda chce w jakiś sposób uczcić jubileusz. Dzieci szykujące okolicznościowe imprezy nieraz przychodzą do pani Danuty po „materiał poglądowy”, takie zainteresowanie historią bardzo ją cieszy. Podobnie jak i to, że młodzież zgłasza się do pomocy przy porządkowaniu pałacu, pomaga oczyścić park, nawet najmłodsi milusińscy wiedzą, jakie święto się zbliża.

Zaś pani starościna, po godzinach urzędowania, zasiada z nożyczkami i klejem nad wystawą - „Przeszłość i teraźniejszość Jaszun”. Wystawa zostanie zaprezentowana w pałacu, złożą się na nią zdjęcia ilustrujące 100-letni okres w dziejach miasteczka. Są to obrazki z życia zwykłych ludzi w małym miasteczku, ale jakież to wszystko prawdziwe i jakież niekiedy wzruszające! Pani Danuta osobiście te zdjęcia po domach zbierała, teraz z dumą pokazuje najstarsze - datujące się 1914 rokiem.

Jednak najbardziej starościna cieszy się z tego, że przy okazji jubileuszu uda się wydać „aż dwunastostronicowy” folder Jaszun.

- Zaprezentujemy w nim naszą młodzież, a ogólnie rzecz biorąc - szkoły, piękną przyrodę i kulturę, czyli najważniejsze dla nas, symbolizujące miasteczko, wartości - mówi z zapałem.

Z takim samym zapałem opowiada o programie obchodów 600-lecia miasteczka. Łapie się za głowę na wspomnienie gości. Niecodziennych. Zaproszeni są m. in. prezydent Valdas Adamkus, prezes Wspólnoty Polskiej Andrzej Stelmachowski, dyplomaci, posłowie, liczni goście z Polski... „Mój Boże, jak tu kogoś nie pominąć!..” Chociaż budżet obchodów nie jest imponujący - najhojniejszym sponsorem jest samorząd, który wydzielił trzy i pół tysiąca litów, z czego dwa pochłonie samo nagłośnienie imprezy - tym niemniej organizatorzy zadbali o bogaty program. W pierwszym dniu Danuta Wasilewska wygłosi referat o starostwie, zaplanowano też dyskusje, złożenie wieńców na cmentarzu Śniadeckich-Balińskich. Następnego dnia w kościele św. Anny odbędzie się poświęcenie herbu i flagi Jaszun, po czym goście ruszą w stronę rogatek miasta, w kierunku miejscowości Papiernia, gdzie jeszcze poprzedni proboszcz Vidas Smagurauskas wzniósł figurkę Przenajświętszej Maryi Panny. Zostanie uroczyście poświęcona. Fundatorami figurki są parafianie. Wzniesiona na potężnym granitowym głazie „Biała Pani” będzie odtąd czuwała nad Jaszunami.

Organizatorzy obchodów zaplanowali imponującą paradę ulicami miasteczka. Wezmą w niej udział i jeźdźcy na koniach, i orkiestra dęta, i zespoły w strojach ludowych... Zaś podstawowe uroczystości - rozpoczęte polonezem - przeniosą się do parku i pałacu. Tu się odbędą: koncert, wystawa, ognisko, kolacja na sto osób w wojskowym namiocie, a dla młodzieży... dyskoteka do białego rana.

- Sztucznych ogni nie dało się zorganizować, bo to bardzo drogo kosztuje - ubolewa starościna. Ale od czego są pomysłowość i kobiecy urok? Pani Danuta odwiedziła jednostkę wojskową w Rudnikach, gdzie wymogła zapewnienie, że fajerwerków wojsko nie obiecuje, ale kilka rac na pewno z okazji święta wystrzeli.