Władysław Zawadzki - uczony i profesor USB i SGH

Wywodził się z zasłużonego dla Wilna rodu Zawadzkich. Jego antenat Józef Zawadzki był założycielem dynastii wydawców wileńskich. W 1805 roku z jego inicjatywy powstała w Wilnie księgarnia oraz drukarnia. Wkrótce otrzymał tytuł typografa i księgarza Uniwersytetu Wileńskiego. Tak się potoczyły koleje losu, że również ważnym rozdziałem w życiu Władysława Zawadzkiego stała się wszechnica wileńska.

Wzruszająca uroczystość odbyła się następnie na cmentarzu antokolskim. Odnowioną kwaterę rodziny Zawadzkich poświęcił ks. Tadeusz Jasiński. Ambasador RP w Wilnie Jerzy Bahr mówił o Władysławie Zawadzkim i pamięci o nim, która łączy narody: litewski i polski. Odtąd wmurowana nowa tablica informuje o osobie Władysława Zawadzkiego, o tym, że był profesorem dwóch uczelni: USB i SGW.

* * *

Władysław Zawadzki urodził się 8 września 1885 roku w Wilnie. Początkowo uczył się w domu, potem w I Gimnazjum. Po maturze - studia na wydziale fizyko-matematycznym Uniwersytetu Moskiewskiego. Lata młodości „górnej i chmurnej”: rezygnacja z nauki w Moskwie, uniwersytet w Lipsku, a potem w Zurychu. W tym okresie zdał sobie sprawę, że obrany kierunek studiów nie interesuje go (na przekór temu właśnie wiedza z zakresu fizyki i matematyki później zaważyła na jego pracach naukowych). Kraków, Uniwersytet Jagielloński, studia filozoficzno-humanistyczne i równocześnie aktywna działalność polityczna, przynależność do PPS, przerwane znów studia i aktywna działalność wśród robotników Łodzi. Wkrótce, podobnie jak wielu innych inteligentów zaangażowanych w politykę, musiał emigrować. Było to konieczne, bowiem miał już za sobą krótki okres aresztowania przez władze carskie. W 1906 roku podjął studia w kolejnej uczelni - paryskiej Szkole Nauk Politycznych, którą ukończył z wyróżnieniem. Zrywa z socjalizmem i ewoluuje w kierunku poglądów konserwatywnych, bliższych znacznie atmosferze domu, w którym się wychowywał.

Zainteresowanie ekonomią zrodziło się u Zawadzkiego dopiero w okresie samodzielnych studiów, które podjął po uzyskaniu paryskiego dyplomu, początkowo w Paryżu, następnie - w Londynie. Pozostawał wówczas pod wpływem ekonomistów związanych z rewizjonistycznym traktowaniem marksizmu. W 1914 roku ukazuje się jego pierwsza książka wydana po francusku w Paryżu i po polsku - w Wilnie: „Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej”. Praca ta (w momencie jej wydania miał 29 lat) zyskała mu duże uznanie w międzynarodowym środowisku ekonomicznym. Zapewniła mu pozycję twórcy polskiej szkoły ekonomii matematycznej.

W latach pierwszej wojny światowej Zawadzki działał głównie w Wilnie: wykładał ekonomię polityczną na kursach naukowych, które jednak zawieszone zostały przez okupanta niemieckiego, pracował jako nauczyciel języka francuskiego. W końcu 1917 roku otrzymał propozycję z Warszawy. Odpowiedział: „...uczynioną mi propozycję objęcia Katedry Ekonomii Politycznej w Politechnice Warszawskiej poczytuję sobie za wielki zaszczyt i z radością przyjmuję takową...”. Równocześnie prowadził wykłady w Wyższej Szkole Handlowej, był przedstawicielem Komitetu Polskiego w Wilnie przy władzach i organizacjach w Warszawie, działał w tzw. Komitecie Litewskim reprezentującym w Warszawie interesy Polaków mieszkających na obszarach Litwy historycznej. Kolejny etap - to Paryż, dokąd wydelegowany został z ramienia Komitetu Obrony Kresów w celu nawiązania współpracy z Komitetem Narodowym Polskim, na którego czele stał Roman Dmowski.

Włożył wiele wysiłku w doprowadzenie do powstania uniwersytetu w Wilnie. Został m. in. wybrany na członka Senatu nie istniejącej jeszcze uczelni. Po otwarciu uniwersytetu został początkowo prodziekanem Wydziału Prawa i Nauk Społecznych, a później - dziekanem, pełnił również funkcję kuratora Koła Prawników. Przez kilka następnych lat koncentrował się głównie na pracy naukowej, publikując liczne rozprawy naukowe, wydając szereg książek, cieszących się wielkim zainteresowaniem.

„...milczący, smutny, o czarnych, głęboko osadzonych oczach i krzaczastych brwiach, robił na pozór wrażenie człowieka flegmatycznego, pozbawionego temperamentu, sennego Litwina. W rzeczywistości był człowiekiem bujnego temperamentu, wielkiej impulsywności i siły”. Nic więc dziwnego, że nawet bardzo aktywna praca naukowa nie była w stanie zaspokoić jego ambicji. Zaczął wracać do polityki. Pełnił szereg ważnych funkcji w różnych organizacjach, izbach, komisjach, został wiceministrem skarbu.

Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych był Zawadzki profesorem ekonomii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, prowadził zajęcia z tegoż przedmiotu w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie (w tym celu dojeżdżał). Nadal prowadził rozległą działalność naukową i społeczną. W roku 1930, gdy tworzono w Ameryce „The Econometric Society”, Władysław Zawadzki był jednym z kilku uczonych europejskich, którzy zostali zaproszeni na zjazd organizacyjny w Cleveland. Tam wybrano go do władz Towarzystwa i do grona członków-założycieli. Rok 1932 przyniósł kolejną nominację: zostaje ministrem skarbu RP. Było to stanowisko niezwykle trudne: kraj znajdował się w wyjątkowo ciężkim położeniu, co bezpośrednio odbijało się na finansach państwa. Podjął cały szereg bardziej i mniej popularnych posunięć, aby sytuację ratować. Zawadzkiemu nie było jednak dane urzeczywistnić swego programu. W związku z nowym układem sił politycznych po śmierci Józefa Piłsudskiego musiał ustąpić wraz z całym rządem.

Odejście z ministerstwa na emeryturę było dla Zawadzkiego ciężkim przeżyciem. Jako emeryt państwowy nie mógł wrócić na katedrę ekonomii USB. Podjął natomiast w 1936 r. zajęcia w prywatnej Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. W następnym roku akademickim jego współpraca z SGH jeszcze się pogłębiła i to zarówno na polu działalności organizacyjnej, jak i dydaktycznej. Został wybrany sekretarzem Senatu i członkiem komisji prezydialnej Senatu. Oprócz tego prowadził seminaria z teorii pieniądza, wykłady z teorii kapitału oraz seminarium doktorskie z ekonomii politycznej. Powrót na uczelnię oznaczał dla Zawadzkiego również powrót do pracy naukowej. „Zdumiał wszystkich swoją świeżością i chłonnością. W ciągu niewielu miesięcy zdołał nadrobić braki i oddalenie kilkuletnie od prac zachodnioeuropejskich...”.

Ocena tego trzeciego i ostatniego okresu działalności naukowej i dydaktycznej Władysława Zawadzkiego jest następująca: „...najbardziej dojrzały okres ponownego rozkwitu zamiłowań badawczych... wreszcie pełne uroku, nowych myśli, świetnych samodzielnych uogólnień wykłady i seminaria. Profesor jest po prostu uwielbiany przez swych słuchaczy...”.

Pracę wybitnego uczonego i ekonomisty przerwała ciężka choroba i śmierć w dniu 8 marca 1939 roku w Warszawie.