Wystąpienie posła Jana Mincewicza na posiedzeniu plenarnym

Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w Strasburgu 29 września br.

Panie Prezydencie, Panie i Panowie!

Ochrona praw mniejszości narodowych jest jedną z głównych zasad Rady Europy.

Osobiście mam zaszczyt z ramienia grupy POE poprzeć raport pana Cilewicza, zwłaszcza w tych punktach, gdzie on nawołuje kraje do rychlejszego przyłączenia się do Konwencji Ramowej. Z kolei, Europejski Sąd Praw Człowieka powinien mieć prawo wydawania opinii dotyczących interpretacji Konwencji. Zgodnie z paragrafem 13, VII projektu Rezolucji, ważne jest, aby Komitet Doradczy Konwencji Ramowej mógł odwiedzić dowolny kraj będący subskrybentem Konwencji, jeżeli Komitet uważa to za konieczne.

Konieczność pokonywania konfliktów etnicznych istnieje nie tylko w państwach posiadających dawne tradycje demokratyczne, jak na przykład Belgia, lecz również w krajach nowej demokracji, takich jak państwa bałtyckie bądź też państwa w innych regionach jednoczącej się Europy.

W moim państwie, Litwie, poczyniono, owszem, kroki w celu ochrony mniejszości narodowych, które stanowią około 20 procent ludności państwa. Mimo to są jednak w tym względzie braki zarówno w sferze legislacyjnej, jak też praktycznej.

Znowelizowana Ustawa o Obywatelstwie, która obowiązuje od stycznia bieżącego roku, określa, że prawo podwójnego obywatelstwa przysługuje wyłącznie osobom litewskiego pochodzenia i nie przysługuje mniejszościom narodowym. Jest też sporo problemów w kwestii używania języków mniejszości narodowych jak też w kwestiach dotyczących pisowni nazwisk, nazw miejscowości, ulic oraz innej informacji topograficznej. Niedawno w jednej miejscowości zdecydowano umieścić nazwy ulic w języku polskim obok napisów litewskich. Najwyższy Sąd Administracyjny Litwy wydał orzeczenie, że dwujęzyczne nazwy ulic kolidują z Ustawą o Języku Państwowym. Rzecz jasna, że takie orzeczenie sądu jest niezgodne z Konwencją Ramową. Również, według obowiązującego na Litwie prawa, osoby należące do mniejszości narodowych nie mają możliwości pisania swoich imion i nazwisk we własnym języku, lecz muszą je pisać w języku litewskim, według zasad litewskiej gramatyki.

Podobnie w dziedzinie oświaty. Zróżnicowane podporządkowanie szkół i wynikające z tego nierówne finansowanie szkół litewskich i szkół mniejszości narodowych jest dużym problemem w regionie wileńskim, ponieważ szkoły mniejszościowe otrzymują mniej środków w stosunku do swoich potrzeb, niż szkoły litewskie, co z kolei również jest nie do pogodzenia z Konwencją Ramową. Przytoczyłem kilka przykładów, jak Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych nie jest przestrzegana.

Dziękuję za uwagę.

* * *

Poprawka do rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy „O prawach mniejszości narodowych”, zgłoszona przez posła J. G. Mincewicza i zatwierdzona bez zmian na posiedzeniu plenarnym w dniu 29.09.2003:

Państwa subskrybenci zwracają szczególną uwagę na swobodne używanie języka mniejszości narodowych na terenach, gdzie mniejszość narodowa stanowi zwarte skupisko.

Rzeczywiście, biorąc pod uwagę temat wystąpienia, jest to precedens. Nasze problemy nie brzmiały z takiej trybuny i wobec takiego gremium. Do Rady Europy należą przedstawiciele 45 krajów, to około pięciuset delegatów rzeczywistych i tyle samo zastępców, którzy również biorą udział w posiedzeniu.

Poruszam nasze problemy również w kraju, zarówno podczas posiedzeń komitetu oświaty, jak i z trybuny sejmowej, ale wiadomo, jak to czasem jest z „prorokowaniem” we własnym kraju... Nam, Polakom, nieraz zarzucano, że nasze problemy powinniśmy rozwiązywać na miejscu, a nie wobec międzynarodowych gremiów. Też tak uważam i nieraz o tym mówiłem na posiedzeniach komitetu, ale... Gdyby to było możliwe, chętnie byśmy z takich rozwiązań korzystali. Zastanówmy się jednak, kiedy szukamy dróg na międzynarodowe gremia? Wówczas, gdy w kraju wszystkie możliwości rozwiązywania czy sygnalizowania problemu, na wszystkich płaszczyznach i wszystkich poziomach, zostały wyczerpane. I wówczas pozostają już tylko Strasburg, Haga czy Bruksela.

Tak, gdzieś w trzeciej dekadzie listopada komisarz Gil-Robles zamierza złożyć na Litwie wizytę. Moje wystąpienie bardzo go zainteresowało. Następnego dnia komisarz wezwał do siebie na rozmowę całą naszą ośmioosobową delegację. I co się okazało? Już w trakcie tego spotkania niektórzy członkowie delegacji próbowali „rozmyć” temat problemów mniejszości polskiej. Chętnie przyznali się do niedociągnięć w kwestii ochrony praw więźniów czy uchodźców politycznych, ale na pytanie komisarza, jak się mają sprawy z ochroną praw mniejszości, jeden z członków delegacji odpowiedział, że wszystko jest w porządku. Ewidentne kłamstwo w mojej obecności. Oczywiście, zaoponowałem, powiedziałem, że się z tym nie zgadzam i jeszcze raz przedstawiłem te problemy. I to jest przykład, jak nasze problemy są przedstawiane przez naszych parlamentarzystów na takich międzynarodowych gremiach jak Zgromadzenie Parlamentarne RE.

Tak, duże frakcje delegują do Rady Europy swoich przedstawicieli na całą kadencję, mniejsze – na rok – na zasadzie rotacji. Tak było z wydelegowaniem mojej osoby. Niestety, z nadejściem Nowego Roku moja kadencja się kończy i znów nie będziemy mieli dostępu do tego gremium. Bardzo szkoda, gdyż obecność przedstawiciela mniejszości w takim miejscu jest potrzebna chociażby po to, by wiedzieć, co na nasz temat mówią przedstawiciele litewskiego parlamentu, by dać świadectwo rzeczywistemu stanowi rzeczy. Bo same wnioski odwiedzających nas komisarzy ds. praw człowieka nie wystarczą. Przypomnijmy, jak było przed laty ze sławetnym raportem komisarza Frundy, który obiektywnie naświetlił naszą sytuację, na co w odpowiedzi rząd litewski na 25 stronach „wytłumaczył”, że wszystko jest nieprawdą, że wszystko wygląda pięknie i różowo. Czyli zastosowano manewr odbicia piłeczki i na tym się skończyło. Jest to jeszcze jeden dowód, że przedstawiciel z ramienia mniejszości jest w Radzie Europy potrzebny, chociażby po to, by zaświadczyć, kto ma rację. Podobnie jak potrzebny jest nasz przedstawiciel w Parlamencie Europejskim. Nieobecni, jak wiemy, nie mają racji. Co tam nieobecni, skoro nawet w mojej obecności koledzy z delegacji próbowali odżegnać się od zasygnalizowanych przeze mnie problemów.

Moi koledzy w ogóle nie wierzyli, że uda mi się zabrać głos. Wiedzieli, że mam taki zamiar, ale zdawali sobie sprawę, iż w razie zwyczajnego zapisania się do wystąpienia, do mnie po prostu nie dojdzie kolejka. I rzeczywiście, zaledwie 8 osób, z 26 zapisanych, zdążyło wystąpić. W tej ósemce zabrałem głos jako drugi, a to dzięki pewnemu wybiegowi. Widząc, że nie mam szans na wystąpienie indywidualne, poprosiłem o głos w imieniu naszej grupy, a reprezentanci grup i komitetów mają pierwszeństwo. W każdym bądź razie fakt, że doszedłem do głosu, był dla kolegów zaskoczeniem. Zareagowali na pozór spokojnie, po dżentelmeńsku, nie było pod moim adresem żadnych ataków. Zresztą trudno by mi było coś zarzucić, w moim wystąpieniu nie było słowa nieprawdy.

Przychylnie, w żadnym późniejszym wystąpieniu nie było jakiejś krytycznej oceny tego, co powiedziałem, natomiast kilku mówców powoływało się na to, co powiedziałem. Ilustrowali w ten sposób twierdzenie, że nie wystarcza samo przyjęcie, podpisanie czy ratyfikowanie jakichś konwencji czy innych dokumentów, że potrzebna jest też kontrola, na ile subskrybenci tych dokumentów do nich się stosują.

Prawo do używania języka ojczystego jest jednym z kluczowych naszych problemów, weźmy chociażby sprawę nazw ulic w Suderwie, słynną kołomyję z ulicą Piłsudskiego w Pikieliszkach, nieprzestrzegane prawo do używania języka mniejszości w urzędach (w innych krajach to prawo jest respektowane), w nazewnictwie, prawo do używania w dokumentach nazwisk w wersji oryginalnej, którego nie możemy wyegzekwować. W projekcie rezolucji te prawa nie były zaakcentowane, stąd wniesiona przeze mnie poprawka.

Niestety, z tą dowolną interpretacją dokumentów RE ma pani rację. Ale nie zmienia to faktu, że rezolucje RE są dokumentami obligatoryjnymi, obowiązującymi dla wszystkich państw-członków tego gremium. I możemy się na taką rezolucję w obronie swoich praw powoływać.

Nie znam planu jego wizyty, to będzie od niego zależało, z kim zechce się spotkać, ale na pewno dojdzie do spotkania w parlamencie, mam też nadzieję, że dojdzie do spotkania z polskimi organizacjami – Akcją Wyborczą, Związkiem Polaków.

Przygotowywać się należy do każdego przedsięwzięcia. Na pewno powinniśmy przedstawić komisarzowi nasze problemy w sposób skondensowany na pismie, ale należy się też spodziewać, również on będzie miał jakieś pytania, że będzie oczekiwał pewnych wyjaśnień, do udzielenia których musimy być gotowi.

Sygnalizowanie tych problemów przyjeżdżającym z oficjalnymi wizytami polskim politykom nic nie daje. Musimy rozstrzygać je sami, tak jak to było w wypadku walki o polskie szkolnictwo. Projekt ustawy o oświacie w pierwotnej formie miał w założeniu zlikwidować polskie szkolnictwo. Pamiętamy tę perspektywę – historia i geografia w języku państwowym, podobnie jak dwa inne dowolne przedmioty i pozostałe „radosne” innowacje. Udało się temu zapobiec, m. in. dzięki stałemu mówieniu o tym, zbieraniu podpisów, wiecom i politycznym negocjacjom. I zwyciężyliśmy. Mamy ustawę zgodną z naszymi oczekiwaniami, czyli de jure szkolnictwu polskiemu nie grozi zagłada, de facto – wszystko zależy od finansów, ot, chociażby, jak sprawa podręczników, ale to już osobny temat. Polskie szkoły są dziś konkurencyjne, prestiżowe, reprezentują wysoki poziom, dzięki pomocy Polski są dobrze wyposażone, remontowane, rozbudowywane. To jest sukces, dowód, że kropla kamień drąży i wszystkie problemy są rozstrzygalne.

Sam byłem zdziwiony. Najbardziej faktem, że takie bzdury rozpowszechnia nie, dajmy na to, Vilnija, tylko ministerstwo. Dech mi zaparło, gdy usłyszałem o tym na posiedzeniu komitetu z ust wiceministra oświaty. Zdawałem sobie sprawę, że to nieprawda, dlatego zebrałem fakty, by to udowodnić. I dowiodłem, że jest odwrotnie.

Ta ustawa, która pozwala Litwinom mieć podwójne obywatelstwo, a Polakom nie, musi być zmieniona bez dwu zdań. To jest tak rażące łamanie praw człowieka, że aż budzi zażenowanie. Podobnie jak podwójne podporządkowanie, a co za tym idzie, finansowanie szkół na Wileńszczyźnie – litewskich przez bogate powiaty, pozostałe – przez biedniejsze samorządy. Ludzie nie zorientowani w naszych litewskich realiach, gdy o tym słyszą, po prostu nie chcą dać wiary, że u nas część szkół jest z innego źródła, w dodatku lepiej, finansowana. Myślą, że chodzi o szkoły prywatne, co byłoby w jakiś sposób uzasadnione. Gdy tłumaczę, że w obu wypadkach chodzi o szkoły publiczne, rozmówcy są tą informacją zaszokowani.

To nie jest przypadkowe. Tym bardziej, że w Radzie Europy są akredytowani litewscy korespondenci, którzy czuwają nad przebiegiem posiedzeń. Do mnie, zaraz po wystąpieniu, podszedł litewski korespondent, rozmawiał, wziął tekst wystąpienia. Biorąc pod uwagę dzisiejszą operatywność mediów, w ciągu godziny mogło ono dotrzeć na Litwę, do agencji i wszystkich wiadomości. Ale skwitowano je milczeniem. Zadbano o to, by w żadnych mediach nie było wzmianki o tym wystąpieniu.

Tam każde słowo jest tak wyważone, że nie ma się z czym polemizować. Mówiłem o oczywistych faktach, a z faktami się nie dyskutuje. Więc zostaje tylko wersja o zmowie milczenia. Ale ostatecznie chodziło mi nie o nagłośnienie sprawy w kraju, gdzie wszyscy nasze problemy znają, a o podniesienie tematu na międzynarodowym gremium, o wywołanie reakcji. I to się udało.