Wilno, dn. 20 marca 2003 r.

W dniach 10-11 maja br. w naszym kraju odbędzie się referendum, w którym każdy obywatel będzie miał prawo wyrazić swą wolę: czy jest „za” przystąpieniem Litwy do Unii Europejskiej, czy też „przeciw”. Unijne referendum będzie, bez wątpienia, historycznym wydarzeniem, które zadecyduje o losach naszej ojczyzny na wiele lat i dziesięcioleci. W zależności od jego wyników Litwa albo wkroczy do rodziny państw europejskich ze wszystkimi tego wyboru skutkami cywilizacyjnymi, albo też pozostanie na peryferiach Starego Kontynentu jako państwo buforowe pomiędzy Wschodem a Zachodem. Już dzisiaj, gdy do referendum pozostało zaledwie kilka tygodni, warto zastanowić się nad jego wagą, uzmysłowić sobie, że również nasz udział w nim zadecyduje o ostatecznym wyniku. Dla Polaków zamieszkujących Wileńszczyznę przystąpienie naszego kraju do UE ma szczególne znaczenie.

Ziemia Wileńska przez wiele lat z różnych powodów była traktowana po macoszemu, stąd jej duże opóźnienie w rozwoju gospodarczym. Samodzielnie przezwyciężyć wieloletnie zaniedbania nie będziemy w stanie. Skorzystanie z funduszy strukturalnych UE natomiast stanie się poważną szansą dla podźwignięcia się gospodarczego terenów historycznie zamieszkałych przez ludność polską. Wiadomo też, że w krajach unijnych obowiązują wysokie standardy prawne i obyczajowe w stosunku do mniejszości narodowych. Włączenie Litwy do rodziny krajów europejskich o trwałych fundamentach demokracji będzie pozytywnie rzutowało na sytuację społeczności polskiej na Litwie. Przystąpienie naszego kraju do UE będzie oznaczało w praktyce zniwelowanie wszelkich przeszkód administracyjnych we współpracy z Macierzą. Powrócimy praktycznie na swój sposób – odzwierciedlający oczywiście realia i ustalenia prawne dzisiejszej zjednoczonej Europy – do idei naszych przodków, których mądra polityka przed wiekami doprowadziła do okresu rozkwitu państwa obydwu narodów.

Zważywszy wszystkie powyższe aspekty, ZG ZPL popiera przyłączenie naszego kraju do UE i wzywa wszystkich Polaków zamieszkujących Litwę, aby koniecznie wzięli udział w referendum i przegłosowali w nim na „tak” dla Unii.

prezes ZPL

Zarząd Główny ZPL poparł Apel jednogłośnie

* * *

10-11 maja – referendum w sprawie przystąpie10-11 maja – referendum w sprawie przystąpienia Litwy do Unii Europejskiej

9 kwietnia Parlament Europejski przytłaczającą większością głosów poparł przyjęcie do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku dziesięciu nowych państw, w tym Litwy.

„Odesłaliśmy podział Europy do podręczników historii” – oświadczył w związku z tym przewodniczący Parlamentu Europejskiego Pat Cox.

Aprobata unijnego Parlamentu była niezbędna, żeby państwa członkowskie Unii mogły podpisać Traktat Akcesyjny, podstawę prawną poszerzenia. Nastąpiło to16 kwietnia w Atenach. Teraz my – obywatele zaproszonej do Unii Europejskiej Dziesiątki (Litwy, Polski, Cypru, Czech, Estonii, Łotwy, Malty, Słowacji, Słowenii i Węgier) musimy drogą referendum zadecydować, czy chcemy dołączyć do ekskluzywnej europejskiej Piętnastki. Na Litwie referendum unijne odbędzie się w dniach 10-11 maja. Litwa dąży do wstąpienia do UE, ponieważ jest to zgodne z jej interesami narodowymi, politycznymi, gospodarczymi, jak również dlatego, że nie istnieje alternatywa dla członkostwa naszego państwa w tym europejskim klubie. Członkostwo Litwy w Unii leży w interesie każdego obywatela naszego kraju, zaś w interesach zamieszkałej przez Polaków Wileńszczyzny, szczególnie. Po pierwsze: wraz z przystąpieniem do UE, jako mniejszość, trafimy pod unijny parasol ochronny, gdyż prawa mniejszości w Unii są respektowane bardzo konsekwentnie i ich łamanie władzom państw-kandydatów nie uchodzi na sucho. Po drugie: jako region niedofinansowany i zaniedbany gospodarczo (wlecze się to za Wileńszczyzną jeszcze od czasów sowieckich, zaś w okresie transformacji niewiele się zmieniło), niewiele mamy do stracenia, więcej zaś do zyskania (korzystanie z funduszy unijnych na rozwój regionalny). Każdy z nas ma prawo do samodzielnej decyzji, jak głosować w tej tak ważnej dla przyszłości naszego państwa i każdego jej obywatela kwestii. Jednak w celu ułatwienia podjęcia ostatecznej decyzji przedstawiamy dziś naszym Czytelnikom:

Minibilans przystąpienia Litwy do Unii Europejskiej

„W temacie Unii” ludzie najchętniej rozmawiają o „szansach i zagrożeniach”, związanych z przyszłym członkostwem. I nie ma się czemu dziwić. Trudno wypowiadać się jednoznacznie za lub przeciwko wejściu do Unii, nie przewidując konsekwencji tak ważnego wyboru. Zamiast dyskusji o „szansach i zagrożeniach” preferujemy jednak debatę na temat „szans i wyzwań”.

Poniżej prezentujemy listę tylko niektórych przewidywanych konsekwencji naszego członkostwa w Unii. Nie należy spodziewać się, że wszystkie prognozy od razu się sprawdzą, integracja to proces dynamiczny, ale z grubsza nasze zyski (a i straty) związane z przystąpieniem do Unii Europejskiej będą kształtowały się następująco:

3 konkurowanie z Unią zmusi rodzimy przemysł do restrukturyzacji;

3 przedsiębiorstwa uzyskają pełny dostęp do 400-milionowego rynku konsumentów (wzrośnie produkcja, obniżeniu ulegną koszty, rozwinie się specjalizacja produkcji, zwiększy się innowacyjność i konkurencyjność);

3 krajowe przedsiębiorstwa mogą napotkać na trudności związane z dostosowaniem produkcji (także na rynek krajowy) do norm i przepisów europejskich;

3 sektor usług wystawiony zostanie na konkurencję zagraniczną (co do tej pory nie miało prawie miejsca);

3 jako członek Unii Litwa może otrzymać pomoc finansową, pozwalającą na zmniejszenie bezrobocia i kosztów społecznych, związanych z modernizacją i restrukturyzacją gospodarki;

3 zwiększy się napływ kapitału zagranicznego. Sprzyjać temu będą: większa stabilność prawna i gospodarcza Litwy, prywatyzacja gospodarki, dostęp inwestorów z krajów trzecich do rynku europejskiego, relatywnie niższe koszty pracy na Litwie;

3 powstanie konkurencja związana z „upadkiem” monopoli (telekomunikacja, transport powietrzny i kolejowy, przesyłanie energii elektrycznej i gazu). Spowoduje to podniesienie jakości i różnorodności tych usług i obniżenie (lub chociaż zahamowanie wzrostu) cen tych usług;

3 konsumenci otrzymają bardziej zróżnicowaną ofertę produktów i usług. Polepszy się jakość produktów (standardy unijne), wzrośnie odpowiedzialność producentów za wady towarów, poprawi się obowiązkowa informacja dla nabywców;

3 tę część rolnictwa, która spełni wymagania wspólnej polityki rolnej, obejmie dofinansowanie rolnictwa. Trzeba będzie jednakże tworzyć też pozarolnicze miejsca pracy i kształcić mieszkańców wsi do zawodów nierolniczych;

3 po wejściu do Unii wzrosną (dostosują się do poziomu unijnego) na Litwie ceny żywności, co ucieszy rolników, ale może rozczarować konsumentów (będzie to efekt funkcjonującej w UE wspólnej polityki rolnej);

3 regiony otrzymają wsparcie z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;

3 pewne środki zostaną skierowane do dziedzin gospodarki, które muszą pokonywać wieloletni niedorozwój strukturalny (rolnictwo, transport, ochrona środowiska);

3 z funduszy strukturalnych wspierany będzie również rozwój małych i średnich przedsiębiorstw i tworzenie nowych miejsc pracy;

3 przez pierwsze lata akcesji unijne wypłaty dla Litwy będą wyższe niż litewska składka do budżetu wspólnotowego;

3 pracownicy z Litwy uzyskają dostęp do europejskiego rynku pracy;

3 uzyskane w naszym kraju (czy też w Polsce) dyplomy będą uznawane w Unii;

3 obywatele nowo przyjętych państw będą mogli swobodnie osiedlać się na terenie całej Unii;

3 poprawie ulegnie bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona prawna kobiet przed tzw. dyskryminacją pośrednią;

3 wejście do Unii otwiera drogę do przyjęcia euro jako środka płatniczego po spełnieniu kryteriów z Maastricht (dot.: inflacji, stóp procentowych, deficytu budżetowego, długu publicznego). Nie od razu będziemy gotowi do wprowadzenia euro, może nastąpi to dopiero od 2006 roku, a może jeszcze później, ale pozwoli to Litwie na: łatwiejsze pozyskiwanie kapitału przez litewskie firmy (sprzedaż akcji i obligacji), zmniejszenie ryzyka kursowego dla handlowców, zmniejszenie kosztów transakcji handlowych, mniejszą inflację, niższe oprocentowanie kredytów.

Unia Europejska prowadzi politykę regionalną, służącą zmniejszaniu różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów. Instrumentami polityki regionalnej Unii Europejskiej są fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności. Polityka regionalna Unii Europejskiej (w ramach środków zgromadzonych w funduszach) realizuje następujące cele:

Cel 1. Jest to pomoc o bardzo szerokim zasięgu, skierowana ku regionom zapóźnionym w rozwoju (to znaczy takim, w których PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 75% średniej w Unii), a my do takich regionów należymy, gdyż u nas PKB obliczony na jednego mieszkańca wynosi zaledwie 36 procent.

Cel 2. Działania prowadzące do odbudowy terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi gospodarki (w tym także upadających regionów rolniczych). W dużym stopniu dotyczy to Wileńszczyzny i jest dla niej wielką szansą.

Cel 3. Modernizacja rynku pracy poprzez szkolenia zawodowe, lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia, poprawę dostępu do miejsc pracy.

Korzyści związane z działaniem funduszy strukturalnych mogą być określane m.in. liczbą nowych oraz zachowanych miejsc pracy, liczbą wybudowanych i zmodernizowanych obiektów, długością zbudowanych lub zmodernizowanych dróg, poprawą jakości środowiska naturalnego czy, co jest pochodną wymienionych czynników, ilością „przyciągniętego” do regionu kapitału.

Pomoc z funduszy strukturalnych nie jest przyznawana automatycznie. Przekonała się o tym Hiszpania, która przez dwa lata po wejściu do Unii nie dostała z tego tytułu żadnych środków. Nie potrafiła bowiem sprostać ściśle określonym wymogom proceduralnym – zasadom funkcjonowania polityki regionalnej Unii Europejskiej. Zgodnie z tymi zasadami, środki pomocowe powinny zostać wykorzystane na realizację ściśle sprecyzowanych celów. I tu jest miejsce na gospodarczy Program Rozwoju Wileńszczyzny opracowany przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” oraz działające na Litwie polskie organizacje i samorządy, gdzie radni z AWPL stanowią większość. Jeżeli uda nam się przekonać Unię Europejską, że jest to poważny, konkretny program, pozyskanie na jego realizację z europejskich funduszy strukturalnych planowanych 60 milionów euro nie jawi się jako czysta fantazja.

Musimy tylko przekonać Unię Europejską, że tych funduszy nie zmarnujemy i nie sprzeniewierzymy. Weźmy przykład bezrobocia. Komisji Europejskiej nie przekonają jedynie deklaracje, że celem konkretnego programu jest walka z bezrobociem na Wileńszczyźnie. To zbyt ogólne stwierdzenie. Program należy skonstruować tak, by pomógł zrealizować ściśle określone przedsięwzięcie, by trafił do ściśle określonych adresatów.

Trzeba też dokładnie sprecyzować, co będzie sukcesem danego programu. Poza tym program musi zostać zaakceptowany przez społeczność regionalną. Ale to są już szczegóły, o których można będzie dyskutować po wstąpieniu Litwy do UE.

Decyzję o wprowadzeniu wspólnej polityki rolnej (WPR) podjęto w Traktacie Rzymskim (marzec, 1957), powołującym do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Ponad połowa spośród 235 artykułów traktatu dotyczyła rolnictwa. Świadczy to o wadze przywiązywanej w zjednoczonej Europie do problematyki rolnej.

Polityka rolna UE funkcjonuje w oparciu o trzy podstawowe zasady:

1. Między państwami UE zapewniony jest swobodny przepływ produktów rolnych.

2. Pierwszeństwo na Wspólnym Rynku przysługuje produktom rolnym Unii.

3. Wspólna polityka rolna finansowana jest przez wszystkie kraje członkowskie.

Środki służące finansowaniu polityki rolnej UE pochodzą z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (skrót z francuskiego: FEOGA), funkcjonującego od 1962 roku. Głównymi źródłami dysponowanych przez fundusz zasobów są:

3 budżet Unii Europejskiej; 

3 opłaty nakładane na produkty rolne, importowane spoza Unii Europejskiej. 

Wspólna polityka rolna, skierowana do sektora zatrudniającego około 5% ogółu pracujących w Unii, pochłania około połowy wydatków budżetu wspólnotowego i jest jego najkosztowniejszą pozycją. Ze wspólnotowego budżetu finansowana jest znaczna część dochodów rolniczych. W 1998 roku aż 29% dochodu unijnych rolników pochodziło z pomocy UE.

Do zadań polityki rolnej finansowanej przez UE należą:

3 unowocześnianie rolnictwa Unii Europejskiej; 

3 tworzenie miejsc pracy na terenach wiejskich;

3 ochrona środowiska. 

W konsekwencji wprowadzenia WPR w Unii Europejskiej doszło do daleko idących zmian. Do korzystnych następstw WPR można zaliczyć:

3 wzrost dochodów rolników; 

3 osiągnięcie samowystarczalności żywnościowej Wspólnoty (już pod koniec lat 60-tych EWG była bliska zagwarantowania sobie samowystarczalności żywnościowej); 

3 zjednoczona Europa stała się drugą po Stanach Zjednoczonych potęgą eksportową w dziedzinie produktów rolnych. 

Pierwsze zapisy dotyczące praw mniejszości pojawiły się w Europie w traktacie augsburskim z połowy XVI wieku, ochraniał on mniejszości religijne. Potem traktaty westfalski (1648) i konwencje polsko-rosyjskie (1767 i 1775) zapewniały prawa dysydentom, a traktat wiedeński nadawał mniejszościom religijnym prawo do wyznania wiary, a także prawa cywilne. Po I wojnie światowej powstało w Europie wiele nowych państw. Zwycięskie mocarstwa europejskie podpisały z nowymi państwami traktaty o ochronie rasowej, religijnej i językowej mniejszości z tych państw. Mimo iż te prawa stały się podstawą systemu ochrony mniejszości pod nadzorem Ligi Narodów, obowiązywały jednak tylko w nowo powstałych państwach. Sprytnie wykorzystał je do swoich celów Hitler, który uważał, że mniejszość niemiecka w nowych państwach jest dyskryminowana. Stało się to jedną z przyczyn upadku Ligi Narodów.

Po II wojnie światowej prawa mniejszości narodowych nie zostały wymienione ani w Karcie NZ, ani w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych także nie chronił mniejszości narodowych, zabezpieczał jednak prawa osób należących do mniejszości. Państwa uczestniczące w 1975 roku w Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie zobowiązały się do respektowania praw mniejszości narodowych, jeżeli takie istnieją na terytorium danego kraju. W 1990 roku podczas spotkania w Kopenhadze rozszerzono dokument z 1975 roku wymieniając jakie prawa mają mniejszości. Mają one prawo do ochrony i rozwoju etnicznej, kulturalnej, językowej, religijnej tożsamości poprzez własne organizacje, stowarzyszenia i instytucje oświatowe, kulturalne i religijne, a także prawo do wyznawania i praktykowania ich religii, prawo do brania udziału w życiu publicznym. Dopiero w 1992 roku Zgromadzenie Ogólne NZ przyjęło Deklarację o Prawach Osób Należących do Mniejszości Narodowych, Etnicznych, Religijnych i Językowych. W 1994 roku Rada Europy przyjęła Konwencję Ramową Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych. Konwencja określa ogólne zasady ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych. Do tych zasad poszczególne państwa mają dochodzić stopniowo, dostosowując doń swoje ustawodawstwo wewnętrzne. Litwa Międzynarodową Konwencję o Ochronie Mniejszości Narodowych podpisała w 2000 roku i jest dopiero w trakcie dostosowywania doń swojego prawa, stąd takie historie, jaka się wydarzyła ostatnio w Suderwie. Skandal wokół polskich napisów w tej miejscowości byłby niemożliwy, gdybyśmy już należeli do UE wraz ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu zobowiązaniami, jednym z których jest dostosowanie ustawodawstwa litewskiego do unijnego.

Warto jeszcze przypomnieć, że w skład Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych wchodzą m. in. Dokument Konferencji Kopenhaskiej w sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE z 1990 roku oraz Ateńska Deklaracja Praw Mniejszości z roku 1992.

Dokument Konferencji Kopenhaskiej mówi wprost, że przynależność do mniejszości narodowej jest sprawą indywidualnego wyboru jednostki, zaś z faktu dokonania takiego wyboru nie może wynikać żadne upośledzenie. Państwa, na obszarze których zamieszkują mniejszości narodowe zobowiązane są do ochrony ich tożsamości etnicznej, kulturalnej, religijnej i językowej oraz stworzenia warunków sprzyjających umocnieniu się tożsamości mniejszości.

Podobnie Ateńska Deklaracja Praw Mniejszości zapewnia prawo decydowania o swojej przynależności narodowej, etnicznej i językowej jednostce, definiując jednocześnie mniejszość jako grupę obywateli liczebnie mniejszą od reszty populacji, o odrębnych cechach kultury, religii lub języka, której członkowie dążą do zachowania swej kultury, tradycji, religii lub języka. Mają one prawo do istnienia, do zachowania i rozwijania swej tożsamości.

Jak więc łatwo zauważyć na podstawie ww. deklaracji o przynależności do określonej mniejszości decyduje swobodny, indywidualny wybór każdego człowieka. Każdy ma obowiązek zagwarantowania praw wynikających z przynależności do mniejszości, kto przynależność taką zadeklaruje. Tak indywidualnie jak i grupowo.

Staraliśmy się tu przedstawić obiektywny minibilans przystąpienia Litwy do Unii Europejskiej. Wnioski i decyzje na temat głosowania w dniu 10 czy 11 maja każdy podejmie samodzielnie. Chodzi tylko o to, byśmy tych decyzji nie żałowali i nie musieli się ich później wstydzić.