50-lecie Wileńskiej Szkoły Średniej im.Wł. Syrokomli

Szkoła jest osobliwą instytucją, w której losy ludzi dziwnie się przeplatają tworząc więzy mniej lub bardziej stałe, ale zawsze nawzajem się warunkujące. Relacja nauczyciel-uczeń często określa losy człowieka na długie, długie lata... Zatem jakże ważna jest rola szkoły w naszych życiorysach (nawet jeżeli wspominamy ją jako koszmarny sen) i czy zawsze zdajemy sobie z tego sprawę? Niezbyt często - zagonieni w codzienności - zadajemy sobie takie pytanie. Jubileusze – magiczne cyfry – skłaniają do wspomnień, oceny lat minionych i ludzi, którzy nam towarzyszyli.

Ulica Wiłkomierska, brama naprzeciwko kościoła pw. św. Rafała, podwórko w głębi, dwa budynki piętrowe. Czy wielu dzisiejszych uczniów, a i absolwentów ostatniej dziesiątki lat wie, że tam, przy Wiłkomierskiej 3, przycupnięta wśród wiekowych topoli swoją pierwszą siedzibę miała sławna przez kilka dziesiątków lat wileńska dziewiętnastka - dziś szkoła średnia im. Wł. Syrokomli. To właśnie tam, na brukowanym podwórku, w szkolnym sadzie dzieci wilnian-Polaków, którzy oparli się pierwszej fali repatriacji, spotykali swoje „pierwsze dzwonki” i żegnali się trzymając w ręku świadectwa maturalne.

Szkoła rodziła się stopniowo: najpierw była polsko-rosyjską „16”, potem siedmiolatką z polskim językiem nauczania nr 35, aż wreszcie dorobiła się miana średniej. Był rok 1954, lecz minęło jeszcze pięć lat, zanim pierwszy dyrektor tej polskiej szkoły Józef Subotkowski wręczył upragnione świadectwa dojrzałości dla pierwszej promocji. Los chciał, że jej absolwentka Halina Songin-Chmielewska (polonistka, autorka podręczników) została nauczycielką, która po studiach aż do emerytury pracowała w „swojej” szkole. Trzeba przyznać, że tu, praktycznie w każdej promocji, były swoje gwiazdy: późniejsi dziennikarze, naukowcy, poeci, plastycy, lekarze. Były też tysiące – w ciągu 50 lat mury szkoły opuściło 2164 maturzystów i niewiele mniej chłopców i dziewcząt ze świadectwem małej matury (w pamięci średniego pokolenia żyją wspomnienia o tym, jak to w klasach 7-8 trzeba było wykonać plan „dostarczenia” uczniów do zawodówek) – porządnych wilnian-Polaków, którzy własne dzieci prowadzili do „swojej” szkoły. Jakże często na pierwszym zebraniu rodzicielskim spotykają się tu koledzy szkolni i to – śmiem twierdzić – jest ogromnym sukcesem tej szkoły. I jeszcze jedno – w ciągu wielu lat kultywowano tu piękną tradycję studniówek, na które zbierały się setki absolwentów (zaznaczę, z nielicznych pierwszych promocji), zaś nauczyciele nasi jeszcze długo po tych spotkaniach, nam – uczniom, opowiadali o sukcesach byłych naszych kolegów. Irena Nadolińska – pierwsza złota medalistka, pierwszy naukowiec wśród absolwentów 19. Ileż nasłuchaliśmy się o niej – genialnej adeptce matematyki i fizyki. W latach 60. niewielu absolwentów podejmowało studia – z różnych powodów, przełomowa okazała się dla szkoły – wcale nie feralna – trzynasta promocja. Troje naukowców w dziedzinie matematyki i fizyki, lekarz, kilku ekonomistów, inżynierów, pedagog... Była to mocna klasa i wychowawczyni potrafiła im wpoić wiarę we własne siły. Nie zawiedli nadziei w nich pokładanych i do dziś pani Regina Naumowicz, historyk-geograf jest z nich dumna. To była jej jedyna promocja. Przez kilka kolejnych lat była wicedyrektorem, ale zawsze ukierunkowywała swych uczniów tak, by wierzyli w siebie.

Na Zwierzyniec uczniowie klas 5-11 chodzili trzy lata. Prawda, nie chodzili, tylko jeździli, bo praktycznie wszyscy mieszkali na Śnipiszkach i Łosiówce. Z ulicy Kalwaryjskiej na Zwierzyniec kursował autobus nr 5. Nauka odbywała się w drugiej zmianie, więc parę wieczorowych rejsów w jakiś cudowny sposób musiało zmieścić w swej rozdygotanej czeluści grubo ponad setkę uczniów (nikt nie chciał czekać na przystanku). Osoby „postronne” raczej tych rejsów unikały, bo do Śnipiszek praktycznie nikt nie mógł się z autobusu wydostać. Ile kawałów, zabawnych historii i sympatii rodziło się w „sławetnym” autobusie nr 5 – wiedzą tylko jego byli pasażerowie... Po trzech latach wreszcie ta „wędrówka ludów” dobiegła końca i klasy początkowe z ulicy Krakowskiej oraz starsze ze Zwierzyńca przeniesiono do budynków poklasztornych przy placu Orzeszkowej. Otrzymaliśmy w spadku po szkole im. Czerniachowskiego zdezelowane budynki – Rosjanie wynieśli się do nowiutkich za Zielony Most. Tu szkoła bytowała dwa lata – nie było luksusów, ale wreszcie byliśmy gospodarzami i wszyscy razem.

Władze tymczasem wcale nie śpieszyły z rozwiązaniem problemów lokalowych polskiej szkoły. Liczono niechybnie na to, że rodzice i nauczyciele wreszcie będą mieli dość tułaczki, lokalowych niewygód m. in. przejściowych klas (z jednej klasy wchodziło się do drugiej i kolejnych), późnych powrotów po nauce w drugiej zmianie i rozejdą się do innych szkół. Na szczęście, tak się nie stało, bo szkoła, pomimo fatalnych warunków, tworzyła zgrany, twórczy organizm. Rodzice wierzyli w to, że nauczyciele, którym powierzyli swe dzieci, nie tylko je wykształcą, ale też wykierują na porządnych ludzi. I wspólnie z administracją szkoły stanęli do walki o to, by szkoła średnia nr 19 nie znikła z mapy Wilna. I kiedy władze Litewskiej Republiki Radzieckiej okazały się głuche na prośby o nowy gmach, delegacja rodziców pojechała do Moskwy: prezes komitetu rodzicielskiego pani Stanisława Zawadzka żadnych wysokich progów się nie lękała, a dzielnie jej sekundował śp. pan Tadeusz Milczarski. Moskiewska komisja zawitała do Wilna i w ramach „socjalistycznego internacjonalizmu” kazała plac na budowę szkoły polskiej przydzielić i niezwłocznie szkołę wybudować. Parcelę przydzielono w samym sercu Śnipiszek – dojazd fatalny, ulice nawet nie brukowane... I, o ironio losu, dziś szkoła przy ulicy Linkmenu 8 okazała się w samym sercu ekskluzywnej, nowo rodzącej się dzielnicy supernowoczesnych wieżowców.

Pierwszy września 1971 roku bez wątpienia był najradośniejszym dniem w historii szkoły: pachnące farbą korytarze, nowiutkie wyposażenie, wspaniale urządzone pracownie, aula z prawdziwą sceną i... aż dwie sale sportowe, ogromne boisko i rozległy teren przyszkolny – jakże byliśmy szczęśliwi i dumni. Dumni też z tego powodu, że czynnie pomagaliśmy w trakcie budowy, potem sprzątaniu, montowaniu mebli – słowem każdy: i uczeń, i nauczyciel czuł się prawdziwym gospodarzem. A jak gospodarz – to i odpowiedzialny stosunek do wspólnego dobra: jakże dbaliśmy o czystość i porządek. Zresztą dyscyplina i podporządkowanie szkolnym wymogom były rygorystycznie egzekwowane. Co poniedziałek mieliśmy apele na każdym piętrze i dyżurni nauczyciele, osobiście pani dyrektor oceniali poszczególne osoby i klasy. Dziś może to trąci musztrą, ale koledzy pamiętają, że takie metody sprzyjały utrzymaniu dyscypliny.

Dziś w szkole pracuje 130 nauczycieli i każdy z nich buduje jej dzień dzisiejszy, dobre imię i zakłada fundament na przyszłość – byli uczniowie tu powrócą jako koledzy, rodzice, dziadkowie, o ile szkoła da im mickiewiczowską „wiarę i miłość” obok „mędrca szkiełka i oka”.

Ta szczególna więź ze szkołą rodzi się jakże często podczas tzw. pracy pozalekcyjnej (bardzo oschła i biurokratyczna nazwa kryje tyle wspaniałych treści). W „dziewiętnastce” jedną z jej form, która najbardziej rozsławiła szkołę i przysporzyła jej wielu, wielu uczniów stała się „Wilenka” – dziecięcy ludowy zespół pieśni i tańca. Zrodził się w roku 1972 jako pierwszy na Litwie, a z pewnością też pierwszy na całym obszarze byłego ZSRR. Założycielem jego byli rodzice oraz nauczycielki klas początkowych na czele z Władysławem Korkuciem – pierwszym dyrygentem i kierownikiem oraz Heleną Rotkiewicz – choreografem. Zespół szczęśliwie przetrwał do 10-lecia i padł ofiarą swego mistrzostwa: był za dobry, za polski. Ponadto, na jubileuszowym koncercie nie byle gdzie, tylko w Wileńskim Pałacu Widowisk i Sportu wystawił obrazek z Kaziuka wileńskiego, a to już była wcale nie litewska, nie sowiecka tradycja... Obok zaś była Polska i „Solidarność”.

Wileńska Szkoła Średnia im. Wł. Syrokomli wiodła też prym podczas odradzania się harcerstwa w Wilnie. Drużyna chłopięca powstała tu w 1989 roku. Na przełomie lat 50 -60. pracowała w szkole pani Helena Wasilewska – harcerka. Czy mogła wówczas przypuszczać, że nadejdzie taki czas i w wileńskiej szkole znów zostanie złożone przyrzeczenie harcerskie.

Dziś szkoła może zaoferować uczniom wypróbować siebie w wielu dziedzinach – poczynając od samorządu uczniowskiego (którym z ramienia Rady Szkoły opiekuje się historyk Jerzy Perwejnis – absolwent i z roku na rok lider konkursu na najbardziej lubianego nauczyciela), do Klubu Europejskiego (kierownik historyk Maria Narkiewicz), Klubu Debat (kierowanym przez anglistkę Walentynę Ganiewicz i polonistkę Danutę Korkus). Zdolności aktorskie już w klasach początkowych mogą doskonalić uczniowie w teatrzyku „Kolorowy świat” (kierownik i reżyser Alina Zinkiewicz), starsi zaś – w „Nareszcie” kierowanym przez Danutę Korkus i działającym od roku 1990 – był to jeden z pierwszych polskich szkolnych teatrów na Litwie.

Mówiąc o szkole ciągle chce się używać podwójnej nazwy: szkoła nr 19 i im. Wł. Syrokomli. I jest to naturalne, bowiem od roku 1954 do 22 maja 1989 szkoła istniała jako „nr 19”. 35-letnia historia zaowocowała dzięki wspólnym staraniom rodziców i nauczycieli: szkoła dostała imię tak bardzo wileńskiego, swojskiego romantyka. W szkole powstała izba pamięci poety (założycielka polonistka Łucja Mołczanowicz), jego daty życia i symbol twórczości – lira znalazły się na sztandarze szkoły, który w roku 1991 ufundowało Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej w Olsztynie. Z okazji obchodów jubileuszu 50-lecia na gmachu szkoły została umieszczona płaskorzeźba poety autorstwa artysty rzeźbiarza z Radomia Jacka Szpaka. M. in. pan Jacek wykonał też podobiznę patrona dla wileńskiej szkoły im. J. Lelewela...

Szkoła szczyci się swoimi wychowankami. Wśród absolwentów 45 promocji w ciągu półwiecza istnienia szkoły jest 55 złotych i 46 srebrnych medalistów, na celująco maturę złożyły 52 osoby. Szczególnie wielu z „syrokomlówki” wyszło dziennikarzy i lekarzy, niemało nauczycieli – 15 proc. obecnych pedagogów stanowią byli uczniowie. Nie brak tu prawników, plastyków, poetów, aktorek, jest trzech księży, w obecnej kadencji – dwóch posłów na Sejm. Nie jedna i nie dwie osoby legitymują się tytułem doktora habilitowanego. I wszyscy oni od czasu do czasu wracają do szkoły: w roli rodziców, gości, sponsorów...

Jakże miło jest odnotować, iż od czasu pierwszej promocji - kiedy świadectwa dojrzałości wręczono dla 16 osób, w szkole tego roku do matury przystąpiło 150 abiturientów. Jest to wynik masowego oddawania dzieci na początku lat 90. do polskich szkół. Niestety, teraz idzie nam niż demograficzny i bieżącego roku szkolnego miała „syrokomlówka” zaledwie 4 klasy pierwsze. Przed dziesięciu laty ich liczba oscylowała w granicach dziesiątki... Dziś szkoła stoi u progu zmian: kierownictwa, statusu szkoły.

Obchody jubileuszu szkoły. Przede wszystkim wart pochwały jest jakże prawdziwy film o szkole (i szkolnictwie polskim w Wilnie) oparty na materiałach z kronik ubiegłych dziesięcioleci i wywiadach z byłymi uczniami i nauczycielami autorstwa absolwenta „19” Walentego Wojniły. Dał on jakże jaskrawy obraz zmian, jakich byliśmy świadkami i uczestnikami. Manipulacje, formowanie na siłę obcych modeli nie potrafiły zniszczyć wspólnoty ludzi, których połączyła polska szkoła. Uhonorowanie zasłużonych nauczycieli, życzliwe słowa absolwentów, dobra zabawa jedynie potwierdziły tę prawdę. Szkoda, że uroczysta akademia, koncert i wspólne świętowanie nie odbywało się w murach szkoły. Dom Kultury Polskiej w Wilnie jest nadzwyczaj gościnny i wszystkich nas pod swym dachem zmieści, lecz w murach szkoły obchodzone święta mają swój niepowtarzalny nastrój. Życzmy więc sobie nawzajem jeszcze wielu, wielu powrotów i spotkań...