Przypadający w tym roku Jubileusz Mickiewiczowski przyczynił się do kolejnej aktualizacji wypowiedzi Zygmunta Krasińskiego na wieść o śmierci Wieszcza: „My z niego wszyscy”. Mimo że obchody 150. rocznicy śmierci na Litwie mają mniejszy wymiar niż przed 7 laty obchodzona 200. rocznica urodzin poety, jednakże wypada przytaknąć wiceministrowi kultury Republiki Litewskiej Faustasowi Latenasowi, który, otwierając 10 listopada w Wileńskiej Galerii Obrazów wystawę Słowo i obraz, zapewnił, że mimo upływu czasu od śmierci Mickiewicza nadal żyje jego twórczość w kulturze litewskiej. Chciałoby się dodać, że twórczość ta jest nadal żywa także w kulturze polskiej, europejskiej. Mieli okazję przekonać się o tym pracownicy Katedry Filologii Polskiej Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego, uczestnicząc w międzynarodowej konferencji naukowej Adam Mickiewicz a Słowianie w Czechach. Konferencję zorganizowała Katedra Slawistyki Uniwersytetu Ostrawskiego. Patronat honorowy nad konferencją objęli rektor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu prof. dr hab. Stanisław Lorenc, rektor Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego prof. dr hab. Algimantas Gaižutis oraz rektor Uniwersytetu Ostrawskiego prof. Vladimír Baar. Stronę litewską w konferencji reprezentowali trzej pracownicy Katedry Filologii Polskiej: dr Irena Masojć – kierownik katedry, dr Barbara Dwilewicz oraz dr Romuald Naruniec – prodziekan Wydziału Slawistyki. Konferencja zbiegła się z otwarciem Dni Litwy, zorganizowanych przez Dom Książki LIBREX w Ostrawie. Mieliśmy zaszczyt i przyjemność reprezentować nasz kraj obok ambasadora Republiki Litewskiej w Republice Czeskiej Romualdasa Kozyrovičiusa. W Domu Książki wygłosiliśmy odczyty o współczesnej literaturze litewskiej i litewskim przekładzie Pana Tadeusza.

Na konferencję do Ostrawy jechaliśmy po raz pierwszy, więc na początek kilka słów o tym czeskim mieście. Ostrawa, miasto liczące 315 tys. mieszkańców, swą nazwę wyprowadza od rzeki Ostrawicy, oznaczającej ostrą (bystrą) wodę. W niedawnej przeszłości miasto przemysłowe, nazywane stalowym sercem państwa, po roku 1989 zmieniło swe oblicze. Zostały zamknięte stare, wyeksploatowane zakłady przemysłowe, kopalnie. Tysiące górników i hutników przekwalifikowano na inne zawody. Znaczenia nabrało dogodne położenie tranzytowe: do przejścia granicznego z Polską - 15 km, do przejścia ze Słowacją - 55 km, do Austrii – 210 km. Miasto jest odpowiednim miejscem do organizowania wystaw, targów, imprez kulturalnych i sportowych, jak zapewnia przewodnik po Ostrawie.

Obrady nad dziedzictwem Wieszcza w literaturach słowiańskich odbywały się w dn. 29-30 listopada br. w gmachu Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Ostrawskiego. Na tym wydziale znajduje się Katedra Slawistyki – bezpośredni organizator konferencji. Kierownik katedry doc. dr Jana Raclavska jest polonistką, filologię polską studiuje tu 87 studentów. Część z nich to Polacy z Zaolzia, a część stanowią Czesi, pragnący nauczyć się języka polskiego. Należy przyznać, że język polski w Ostrawie jest popularny. Na ulicy większość mieszkańców, pytana po polsku o drogę, odpowiadała po czesku – rozumieliśmy się dość dobrze. Katedra Slawistyki kształci również rusycystów. Studenci mogą wybrać specjalizację nauczycielską, dodatkowy język i inne. Wśród pracowników są wykładowcy z uczelni polskich: Opola, Krakowa, Katowic.

Różnorodność tematyczna przedstawionych na konferencji referatów mogła zadowolić każdego miłośnika twórczości Mickiewicza. Podam tylko niektóre: Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza w czeskich ujęciach historyczno-literackich (K. Kardyni-Pelikanova, Brno), Mickiewicz – slawista (B. Walczak, A. Piotrowska, Poznań), Mickiewiczowskie inspiracje literatury śląskiej (J. Malicki, Ostrawa), Echa słowiańszczyzny w pożyczkach leksykalnych Adama Mickiewicza (M. Balowski, Ostrawa), Wątek słowiański w twórczości Cypriana Norwida – kontynuacja czy spór z Mickiewiczowską wizją (G. Halkiewicz-Sojak, Toruń), Mickiewiczowskie figury cara. Od „Dziadów” do prelekcji paryskich (J. Fiećko, Poznań), Litewski przekład „Pana Tadeusza”. (Nie) przekładalność słownictwa nazywającego realia kulturowe (I. Masojć, Wilno). Konferencję zaszczycił i z wielkim zainteresowaniem przysłuchiwał się obradom konsul generalny Rzeczypospolitej Polskiej Antoni Sadowski.

Referaty „wileńskie” miały na celu zaprezentowanie litewskiego punktu widzenia na twórczość Mickiewicza. Podczas przygotowania się do konferencji okazało się, że na Litwie podejście do dorobku Wieszcza romantycznego jest zróżnicowane. W opracowaniach litewskich bardziej podkreślane są wczesne utwory poety, związane z tematyką litewską. Zróżnicowanie poziomu wiedzy o poecie jest widoczne szczególnie wśród młodzieży – zależy to od szkoły: z polskim czy litewskim językiem nauczania. Dyrektor Muzeum im. Adama Mickiewicza w Wilnie Rimantas Šalna potwierdza, że większość odwiedzających dawne mieszkanie poety to uczniowie szkół polskich lub turyści z Polski. Natomiast uczniowie szkół litewskich stanowią tu mniejszość, zdarza się, że słyszą o Mickiewiczu po raz pierwszy właśnie w muzeum.

Należy podkreślić, że na popularność Mickiewicza wśród mieszkańców Litwy narodowości polskiej wpływa zarówno duma narodowa jak i obecność jego twórczości w lekturach szkolnych. W szkole z polskim językiem nauczania już od najmłodszych lat rozpoczyna się stopniowe wprowadzanie w świat twórczości Wieszcza. W podręczniku klasy II jest zamieszczona czytanka pt. Adam Mickiewicz na podstawie powieści Wandy Grodzieńskiej Śladami Mickiewicza. Jest on wymieniany jako autor ballad, powieści pisanych wierszem, dzieł scenicznych oraz poematu Pan Tadeusz. Jedno z poleceń metodycznych brzmi: „Poproś panią o przeczytanie ballad Powrót taty i Pani Twardowska”. W podręczniku klasy III jest zamieszczony wiersz Wandy Chotomskiej Rozmowa z Panem Mickiewiczem oraz wprowadzający tekst, w którym, oprócz kilku informacji o życiu poety, wymieniany jest Pan Tadeusz. W obu podręcznikach autorki Maria Dunowska i Barbara Orszewska zapowiadają, iż więcej o Mickiewiczu uczniowie dowiedzą się w starszych klasach. W podręczniku klasy IV (autor Anna Łuksza) uczniowie mogą przeczytać fragmenty ballady Pani Twardowska.

W podręcznikach klas podstawowych (V–VIII) liczba utworów A. Mickiewicza zdecydowanie wzrasta. Uczniowie mają tu 15 tekstów romantycznego poety (najwięcej), po nim następuje Czesław Miłosz – 10 utworów. Wśród Mickiewiczowskich tekstów jest 7 fragmentów z Pana Tadeusza, po 1 fragmencie z Grażyny, Konrada Wallenroda i II cz. Dziadów oraz sonet Żegluga, 2 ballady Pani Twardowska i Trzech Budrysów, 2 bajki Przyjaciele, Lis i kozieł.

W klasach starszych rozpoczyna się nauczanie historii literatury. Mamy tu w miarę pełny przegląd twórczości Mickiewicza. Daje to podstawy twierdzić, że absolwent polskiej szkoły na Litwie jest zapoznany z twórczością Mickiewicza. Nic więc dziwnego, że poeta ten jest uważany za najpopularniejszego, najbardziej znanego polskiego twórcę. O popularności Mickiewicza świadczą też przeprowadzane co roku Olimpiady Literatury i Języka Polskiego. Ich uczestnicy dość często wybierają tematy z romantyzmu, a szczególnie o Mickiewiczu, chociaż ostatnio rzadziej, kosztem autorów współczesnych. Organizatorzy olimpiad opracowują tematy rozprawek, dotyczące Mickiewicza, wybierają motta, będące cytatami dzieł romantyka, np.: „Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga: // Łam, czego rozum nie złamie” i inne. Przykładem wpływów Mickiewiczowskich są następujące tematy rozprawek olimpijskich: „Historia i codzienność w Panu Tadeuszu”, „Litwa – jej przyroda i historia w twórczości Adama Mickiewicza”, „Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie... mottem moich rozważań o ziemi ojczystej”.

Zupełnie inaczej natomiast odbywa się kształcenie literackie w szkole litewskiej. Twórczość Mickiewicza jest omawiana tu jako fragment literatury powszechnej. Ani program, ani podręczniki nie wspominają o utworach polskiego poety w klasach szkoły początkowej i podstawowej, mimo że jest tam sporo utworów z literatury powszechnej. Spotkanie z Mickiewiczem przewidziane jest jedynie w klasie XI. Program nauczania z literatury w klasie XI wymaga od uczniów zapoznania się z III cz. Dziadów, fragmentami Pana Tadeusza oraz wyborem sonetów krymskich i miłosnych. Podręcznikowa realizacja materiału nie odbiega od założeń programowych. Autorzy podręczników i antologii proponują uczniom szkoły litewskiej takie lektury, jak sonety Do Laury, Wieczór i poranek, XIV (Luba! ja wzdycham, pamięć niebieskiej pieszczoty...), Stepy akermańskie, Pielgrzym oraz Bachczysaraj, fragmenty III cz. Dziadów i Pana Tadeusza, Odę do młodości, wiersze Do M*** (Precz z moich oczu), Niepewność. Na tym edukacja Mickiewiczowska w szkole z litewskim językiem nauczania się kończy.

Powyższe porównanie programów i podręczników szkolnych wskazuje wyraźnie, że absolwenci szkoły litewskiej poznają twórczość Mickiewicza jedynie fragmentarycznie, jako element literatury powszechnej. Uwzględniając różnice w programach nauczania szkoły z polskim i litewskim językiem nauczania możemy mówić o dwóch recepcjach twórczości Mickiewicza na Litwie – polskiej i litewskiej. Polska recepcja na Litwie jest zbliżona do recepcji w Polsce. Mickiewicz jest wieszczem, ulubionym poetą, cytaty z jego utworów jako „skrzydlate słowa” są obecne w życiu publicznym i rodzinnym.

Przeprowadzone w 2001 roku przez Katedrę Filologii Polskiej WUP badania na temat poczucia świadomości narodowej wśród młodzieży polskiej na Litwie (uczniowie klasy maturalnej Szkoły Średniej im. Jana Pawła II oraz studenci I roku polonistyki WUP) potwierdziły popularność Adama Mickiewicza. Okazał się on ulubionym poetą respondentów. W obu grupach wymieniany był na pierwszym miejscu: tak zdecydowało 30 proc. uczniów oraz 23,3 proc. studentów. Przekonanie młodzieży o światowej sławie polskiego poety odzwierciedliło się również w odpowiedzi na pytanie, w którym trzeba było wymienić znanych na całym świecie Polaków. Wśród studentów Mickiewicz znalazł się na drugim miejscu – 60 proc. odpowiedzi (po M. Koperniku), natomiast uczniowie przyznali mu trzecie miejsce z 33,3 proc. głosów (po Cz. Miłoszu i M. Skłodowskiej-Curie).

Mickiewiczowskie rocznicowe obchody, ich liczba i zasięg, aktualność i uniwersalność twórczości tego poety pozwalają na snucie wniosków, iż Mickiewicz jeszcze długo będzie popularnym autorem.