Białostocki Teatr Lalek – dla dzieci i dla dorosłych

Na zaproszenie Domu Kultury Polskiej w Wilnie, Litewskiego Teatru Lalek „Lele” oraz we współpracy ze „Wspólnotą Polską”, 35-osobowy zespół Białostockiego Teatru Lalek przyjechał na gościnne występy do Wilna. Teatr wystąpił z dwoma przedstawieniami: „Spowiedzią w drewnie” oraz „Krótkim kursem poezji dziecięcej”.

Spektakle zaprezentowano w ramach jubileuszowego Festiwalu Teatrów Szkolnych, od dziesięciu lat organizowanego przez Stowarzyszenie „Macierz Szkolna”. „Dziękując przedstawicielom Domu Polskiego za zaproszenie, chciałem podkreślić, że było to naprawdę wielkie przedsięwzięcie – zaproszono dwa wielkie spektakle, skomplikowane technicznie. Jesteśmy bardzo szczęśliwi, że ten wyjazd udało nam się zrealizować i mamy nadzieję, że otworzy on drogę do stałej współpracy. Bardzo chciałbym, żeby Białostocki Teatr Lalek mógł w Wilnie gościć regularnie, przynajmniej kilka razy do roku, zarówno ze spektaklami dla dzieci, jak i dorosłych” – mówił na zakończenie pobytu w Wilnie Marek Waszkiel – dyrektor Białostockiego Teatru Lalek.

W ciągu zaledwie trzech dni (28-30 marca) Białostocki Teatr Lalek zagrał aż dziewięć przedstawień – wszystkie przy pełnej sali małych widzów. „Jak zapytałem przez telefon jednego z kolegów o wrażenia z Wilna, to powiedział tylko: „Padam z nóg” – żartował dyrektor teatru.

Białostocki Teatr Lalek istnieje od 1953 r., kiedy to grupa lalkarzy amatorów, pod wodzą Piotra Sawickiego, uzyskała państwową dotację. Od tego czasu teatr – jako scena zawodowa – działa nieprzerwanie przygotowując w każdym sezonie teatralnym 3-5 nowych premier. Wykorzystuje rozmaite techniki lalkowe (kukła, pacynka, jawajka, marionetka, formy plastyczne i niekonwencjonalne), formy teatru wizualnego, teatru przedmiotu, teatru maski i teatru aktorskiego.

Białostocki Teatr Lalek należy do najstarszych polskich teatrów lalek, które powołały do życia lalkową scenę dla dorosłych. Od 1972 r. regularnie wystawia się na niej sztuki z wielkiego repertuaru literatury światowej: Boccaccia, Calderona, Rostanda, Gogola, Bernharda, Różewicza, Szukszyna, Mrożka czy Gałczyńskiego. Jest pierwszym polskim teatrem lalek, dla którego miasto wybudowało w 1979 r. specjalnie zaprojektowany budynek, dziś mieszczący 3 sceny: dużą (200 miejsc), małą (100 miejsc) i salę prób (40 miejsc). Na przestrzeni ostatnich 30 lat Białostocki Teatr Lalek był organizatorem wielu festiwali lalkowych, krajowych i międzynarodowych, zwłaszcza festiwalu solistów lalkarzy i ogólnopolskich spotkań teatrów lalek. Teatr ma świetną renomę, nie tylko w Polsce, ale i poza granicami kraju. „Wystarczyło dyrektorowi Teatru „Lele” w Wilnie wspomnieć nazwę: Białostocki Teatr Lalek i już wszystkie drzwi były dla nas otwarte. Teatr „Lele” bezpłatnie udostępnił nam salę na spektakle” – mówiła organizatorka pobytu białostockiego teatru w Wilnie – Beata Czaplińska. „Nic dziwnego. To jeden z lepszych teatrów w Polsce. O bardzo wielkim, szerokim repertuarze, grający dużo, znany, odnoszący sukcesy, zarówno w Polsce jak i poza krajem” – opowiadał o teatrze jego dyrektor. Białostocki Teatr Lalek powołał w 1974 r. studio aktorskie, które w rok później przekształciło się w zamiejscowy Wydział Sztuki Lalkarskiej warszawskiej Akademii Teatralnej. Niemal wszyscy aktorzy Teatru są absolwentami tej uczelni, stanowią też podstawę kadry dydaktycznej kształcącej młodych lalkarzy w Akademii Teatralnej w Białymstoku. Ze względu na ulokowanie w jednym miejscu dwóch tak świetnych instytucji, Białystok często nazywany jest „Mekką lalkarstwa”.

Choć, jak podkreśla dyrektor Marek Waszkiel, „Białostocki Teatr Lalek jest teatrem uniwersalnym”, w jego działalności można wyróżnić cztery nurty: przedstawienia dla dzieci, czyli sceniczne adaptacje znanych baśni i popularnej literatury dziecięcej, przedstawienia dla dorosłych, niepowtarzalny autorski nurt spektakli muzyczno-lalkowo-aktorskich realizowanych przez Wojciecha Szelachowskiego oraz przedstawienia „poszukujące” i eksperymentatorskie – projekty realizowane na scenie studyjnej, we współpracy z najmłodszym pokoleniem lalkarzy z kręgu Akademii Teatralnej w Białymstoku.

Jednakże podział ten dotyczy jedynie treści – nie obowiązuje on w odniesieniu do formy przedstawień, gdyż ta jest praktycznie nieograniczona. „Spodziewałam się, że w przedstawieniu Teatru Lalek występować będą marionetki, a tu żywi aktorzy!” – mówiła mile zaskoczona Karolina Zajcewa po wileńskim spektaklu „Krótki kurs poezji dziecięcej”. „W naszym repertuarze mamy zarówno tradycyjny teatr lalkowy, jak i teatr czysto aktorski. Ostatnie nasze przedstawienie – „Komediant” Thomasa Bernharda, jest właściwie monologiem jednego aktora. Pomiędzy tymi skrajnościami jest cały wachlarz różnych możliwości, które wykorzystujemy – mamy, na przykład, w swoim repertuarze przedstawienia multimedialne, w którym używane są komputery, ekrany, ale mamy też spektakle bardzo kameralne – jak, na przykład, „Czerwony kapturek” – tłumaczył Marek Waszkiel.

Dlaczego właściwie teatr lalkowy tak rozszerzył formę artystycznej wypowiedzi? „Teatr lalek się zmienia. Dziś dobry teatr lalek musi zatrudniać artystów, którzy są dobrzy w różnych formach teatralnych. To muszą być świetni aktorzy, którzy rozumieją plastykę, którzy umieją animować czy grać z przedmiotem. Myślę, że Białystok taki zespół ma, dlatego rozszerza nieustannie swoją ofertę. Wydaje mi się, że teatru lalek w tradycyjnej postaci już nie ma lub jest go bardzo mało. Dziś inaczej opowiada się dzieciom bajkę, inaczej się nawiązuje z dzieckiem kontakt” – zaznaczył dyrektor.

Białostocki Teatr Lalek w takim składzie aktorskim był w stolicy Litwy po raz pierwszy. „Kontakty naszego teatru z Wilnem nie są wcale bujne, ale nie są też nowe. Jako teatr byliśmy tu po raz pierwszy około 15 lat temu. Graliśmy wtedy w Wilnie i w Solecznikach. Przez ten czas nasze kontakty były symboliczne, ale bardzo się cieszę, że ta symbolika przerodziła się w końcu w fakty” – powiedział Piotr Damulewicz, wieloletni aktor Białostockiego Teatru Lalek oraz członek jury Festiwalu Teatrów Szkolnych w Wilnie.

„Kiedy przypominam sobie pierwszy raz jak tu byłem, to muszę przyznać, że byłem przerażony. Stan kultury sanitarnej, technicznej i intelektualnej był, co tu dużo mówić – okropny. Ale nastąpiła niesamowita przemiana. Dyrektorzy szkół, nauczyciele, instruktorzy powinni być dumni z tego co robią. Obejrzeliśmy 32 przedstawienia w rejonie wileńskim i solecznickim i nie było żadnego, którego można by się powstydzić. Nawet w tych małych wiejskich teatrzykach, gdzie jest ubogo, gdzie może jeszcze nie ma super warunków, jest żywiołowo, spontanicznie i jest tam teatralne myślenie” – mówił aktor.

Białostocki teatr ma swój udział w Festiwalu od samego początku, zarówno poprzez osobę jurora – Piotra Damulewicza, a także jako fundator Nagrody Publiczności, którą, już tradycyjnie, jest symboliczna marionetka.

„Nasze kontakty z Litwą mają również inny wymiar: Białostocka Akademia Teatralna od kilku lat organizuje międzynarodowe warsztaty teatralne, w których biorą udział ludzie z całego świata, w tym między innymi aktorzy i twórcy z Litwy” – zaznaczył Piotr. Ale to za mało.

„Chcielibyśmy, aby układ pomiędzy instytucją Białostockiego Teatru Lalek, a Wilnem był pełniejszy – tzn. poza społecznością polską chcielibyśmy wciągnąć do współpracy inne narodowości tu mieszkające” – mówił Piotr Damulewicz. „W tej chwili nasz kontakt jest jakby kontaktem Polski z Polską, a chcielibyśmy, aby ta nasza współpraca była ponadnarodowa. Przecież my jako narody zupełnie się nie znamy” – kontynuował. Czy jest to możliwe? Czy dla widza nie rozumiejącego po polsku polski teatr może być atrakcyjny? Piotr Damulewicz odpowiedział: „Wystarczy spojrzeć na popularność litewskiego teatru w świecie. Teatr litewski w ciągu dziesięciu lat uzyskał w Polsce tak fantastyczną renomę, że na jego spektakl pójdzie każdy. Musimy zrobić wszystko, aby teatr polski zdobył taką popularność na Litwie, żeby żadne kwestie narodowościowe nie mogły już jej przeszkodzić”.