Notatnik wileński

Ten cenny z wielu względów album dotarł do Wilna. Akurat przypada 70. rocznica zamknięcia Uniwersytetu Stefana Batorego. Dzięki więc temu wydawnictwu możemy prześledzić stosunkowo krótką, lecz jakże bogatą historię wileńskiej uczelni. Na okładce, którą zamieszczamy obok, wykorzystano fotografię godła USB ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Autorami tekstów (tłumaczenie także na litewski i angielski) są Anna Supruniuk i Mirosław Adam Supruniuk.

Książka – z wielką starannością przygotowana – to kolejny hołd Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wileńskiej Batorowej wszechnicy. W przedmowie rektor UMK prof. dr hab. Andrzej Radzimiński pisze m. in.: „W 2010 roku Uniwersytet Mikołaja Kopernika będzie obchodzić 65. rocznicę powstania. Przez lata udało nam się zbudować pozycję znanej i cenionej uczelni, należącej do najlepszych szkół wyższych w Polsce. Zawsze jednak podkreślamy, dokąd sięgają korzenie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i jak bardzo cenna jest tradycja Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Czynimy to nie po to, by dodawać sobie splendoru, czerpać niesłusznie z chwały wileńskiej uczelni, ale dlatego, że jesteśmy z tej tradycji dumni i przez owe 65 lat wierni wartościom, które pielęgnowano w Wileńskim Uniwersytecie”.

Nie ma w tym przesady, kiedy się mówi, że po wojnie Toruń stał się dla licznych uchodźców z Wileńszczyzny drugim małym Wilnem. Szczególnie dla kadry profesorskiej i pedagogicznej USB, posiadającej przeogromną wiedzę i doświadczenie, gotowej tym się dzielić. Wymieńmy chociażby prof. Ludwika Kolankowskiego, którego 7 maja 1919 roku Józef Piłsudski powołał na pełnomocnika do spraw odbudowy Uniwersytetu Wileńskiego. Po wojnie prof. Ludwik Kolankowski został pierwszym rektorem UMK. Tak więc ten sam człowiek organizował obie uczelnie, dodajmy – w warunkach niełatwych.

Album zawiera bardzo skrupulatnie zebrane przez autorów fakty, dotyczące tworzenia i działalności Batorowej wszechnicy. Poczynając od działań przygotowawczych, poprzez datę 28 sierpnia 1919 roku, gdy ogłoszony został dekret Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego powołujący do życia USB i dzień 11 października 1919 r., gdy rektor prof. Michał Siedlecki w obecności Józefa Piłsudskiego i Władysława Mickiewicza – syna Adama Mickiewicza – zainaugurował działalność Uniwersytetu.

Dalej następują rozdziały, mówiące o życiu akademickim i studenckim, o działalności wszystkich wydziałów i samodzielnych instytutów, jak chociażby Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej (korzystał z pomieszczeń Biblioteki Wróblewskich) czy Instytutu Chemii im. Jędrzeja Śniadeckiego przy ul. Nowogródzkiej. Ciekawy jest rozdział opowiadający o Bibliotece Uniwersyteckiej, której otwarcie nastąpiło 20 listopada 1919 r., a już w roku 1939 jej zbiory liczyły około 600 tys. druków, w tym 254 inkunabuły, 2,5 tys. druków z XVI wieku, 12 tys. rękopisów, 6 tys. rycin, 900 atlasów. Wśród najcenniejszych – kolekcja kartograficzna Joachima Lelewela.

Uniwersytet i Wilno – to przebogaty i bardzo ważny rozdział dokumentacji fotograficznej. Zawiera ponad 350 zdjęć, wybranych z dużego zbioru fotografii, poświęconych USB, znajdujących się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Ponadto – zdjęcia ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie i Bohdana Bułhaka, który wyraził zgodę na wykorzystanie wszystkich dostępnych fotografii autorstwa Jana Bułhaka.

Autorzy dokonali trafnego wyboru zdjęć, bo w sumie tworzą one wszechstronny obraz uczelni. Poznawcze są fotografie licznej grupy studentów USB narodowości litewskiej z lat 1929 i 1939 z opiekunem prof. Juliuszem Rudnickim. Książka zawiera dokładny opis każdej fotografii. Wiele rzeczy przetrwało do naszych dni tylko na zdjęciach. Np. tablica z herbem Stefana Batorego, która znajdowała się nad wejściem do gmachu głównego Uniwersytetu od strony ulicy Świętojańskiej (rysował Ferdynand Ruszczyc, rzeźbił Piotr Hermanowicz).

...15 grudnia 1939 r. odbyło się uroczyste nabożeństwo w kościele akademickim św. Jana, które zakończyło oficjalną działalność USB w Wilnie. Co dała ta działalność, jaka była, kto tworzył oblicze Batorowej wszechnicy i kto zdobywał tu wiedzę – o tym wszystkim w cennym albumie autorstwa Anny Supruniuk i Mirosława Adama Supruniuka. Pięknie wydana edycja dofinansowana została ze środków kancelarii Senatu RP.