Prezentacja dzieła Jana Matejki „Unia Lubelska” i kilkunastu innych obrazów wielkiego mistrza – w wileńskim Starym Arsenale – Muzeum Sztuki Użytkowej – to z całą pewnością największe wydarzenie tegorocznej promocji kultury polskiej na Litwie. Już samo otwarcie wystawy świadczyło o jej randze. Odbyło się w jednym dniu aż dwukrotnie. Z udziałem ministrów kultury Polski i Litwy, polityków litewskich, przedstawicieli placówek dyplomatycznych, na czele z polską, działaczy kultury z obu krajów.

„Unia” – własność Muzeum Narodowego w Warszawie, od 1957 r. – depozyt w Muzeum w Lublinie – eksponowana będzie w Wilnie do 28 marca 2010 roku. Pokazowi towarzyszy cały szereg przedsięwzięć o charakterze naukowo-edukacyjno-kulturalnym. Jednym z nich była dwudniowa konferencja „Unia Lubelska: idea i jej kontynuacja”.

Przypomnijmy, że obraz Jana Matejki powstał w latach 1867-1869 na 300. rocznicę zawarcia Unii. Malarz przedstawił na nim moment zaprzysiężenia aktu. Centralną postacią jest Zygmunt August oraz kilka osobistości faktycznie uczestniczących w podpisaniu tego historycznego dokumentu. Na obrazie są też postacie, które nie brały udziału w tej uroczystości i nawet nie żyły w czasach sejmu lubelskiego. Namalował je Jan Matejko „ku pokrzepieniu serc”, bowiem działalność tych osobistości (niektóre ściśle związane z Wilnem) w różnym czasie dodała Rzeczpospolitej wagi i potęgi.

To już trzecia z kolei prezentacja dorobku twórczego Jana Matejki w Wilnie. Pierwsza miała miejsce w 1959 roku w obecnym ratuszu, gdzie wówczas mieściło się muzeum sztuki. A jednym z głównych inicjatorów pokazania ponad 140 obrazów Matejki był prof. Stanisław Lorentz, ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, a przedtem – wileński konserwator i kierownik Oddziału Sztuki Województwa Wileńskiego i Nowogródzkiego.

Kolejnym wydarzeniem była monumentalna „Bitwa pod Grunwaldem”, którą w Starym Arsenale obejrzało blisko 200 tysięcy osób, a jej prezentacja doszła do skutku także dzięki kontaktom i zaufaniu ówczesnego dyrektora warszawskiego Muzeum Narodowego Ferdynanda Ruszczyca i dyrektora Litewskiego Muzeum Sztuki Romualdasa Budrysa. Oczekuje się, że tyluż ludzi zainteresuje „Unia Lubelska” oraz inne eksponowane utwory wielkiego mistrza palety.

Wracając do wernisażu, należy odnotować staranną oprawę muzyczno-wydawniczą. Ta pierwsza – dzięki chórowi kameralnemu „Aidija” pod kierunkiem Romualdasa Gražinisa. Młodzież zaprezentowała utwory z epoki, w tym – „Pieśń o koronacji Zygmunta Augusta”. Wydawnictwa – to przede wszystkim album „440 lat Unii Polsko-Litewskiej” – po polsku i litewsku, w pełni sfinansowany ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Bogato ilustrowana edycja zawiera słowo wstępne ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Litewskiej Janusza Skolimowskiego, artykuły dwóch wybitnych historyków – prof. Alfredasa Bumblauskasa „Unia polsko-litewska: spojrzenie z Wilna” i prof. Ryszarda Szczygła „Unia Lubelska”. Cenną ciekawostką jest dokonany po raz pierwszy przekład z języka staropolskiego na litewski aktu Unii, podpisanego na sejmie w Lublinie 1 lipca 1569 roku. Autor przekładu – Edward Piórko.

Małgorzata Kasner – dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie – podczas otwarcia wystawy „Unia Lubelska i jej epoka w twórczości Jana Matejki” powiedziała m. in.: „Wielkie to święto, że spotykamy się dziś tu w tak wspaniałym gronie i wielki to zaszczyt dla każdego uczestniczyć w takim programie”.