Niedawno na Litwie gościł wicedyrektor ds. muzealnych Zamku Królewskiego na Wawelu Jerzy T. Petrus, który pracę w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu (obecnie Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki) rozpoczął w 1969 r. i w tej instytucji przeszedł wszystkie stopnie kariery muzealnej. Na stanowisko wicedyrektora ds. muzealnych i pierwszego zastępcę dyrektora Zamku Królewskiego na Wawelu został natomiast powołany w roku 1997.

Dostojny gość w Muzeum Sztuki Użytkowej w Wilnie wygłosił wykład pt. „Zamek Królewski na Wawelu. Tradycja i współczesność: zagrożenia i możliwości”. Odbył się on w ramach trwającego od 2003 r. projektu zatytułowanego „Prezentacja rezydencji władców państw europejskich”. Prelekcja dotyczyła przede wszystkim kwestii znaczenia Zamku Królewskiego na Wawelu dla świadomości narodowej Polaków i określenia charakteru działalności tej instytucji po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Podczas wykładu, ilustrowanego zdjęciami Wawelu, Jerzy T. Petrus przypomniał dzieje krakowskiej rezydencji monarszej, zaznaczając, iż niezwykłej wartości obiekty historyczne w zdecydowanej większości zostały zgromadzone w XX i obecnym stuleciu, po długiej przerwie w tożsamości dziejowej wzgórza, wywołanej rozbiorami państwa. Znaczącym wydarzeniem ubiegłego stulecia było opuszczenie w roku 1905 Wawelu przez austriacką załogę wojskową, okupującą ten obiekt przez kilka dziesięcioleci.

W ten sposób Wawel przeszedł w ręce autonomicznych polskich władz Galicji, dzięki czemu przystąpiono do zakrojonych na szeroką skalę prac renowacyjnych na terenie całego wzgórza, ze szczególnym uwzględnieniem królewskiego zamku, przeznaczonego po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 na gmach reprezentacyjny głowy państwa i muzeum wnętrz historycznych – z czasem stanowiące oddział Państwowych Zbiorów Sztuki.

Prelegent zaznaczył, iż zbiory zamkowe w latach dwudziestych XX wieku szczególnie wzbogaciły się przez odzyskanie u sowieckiej Rosji takich skarbów, jak miecz koronacyjny Szczerbiec i zespół arrasów Zygmunta Augusta. W gromadzeniu muzealiów szczególną rolę odegrały dary prywatnych kolekcjonerów, a także długotrwałe depozyty. Dokonywano też wielu zakupów, często ze składek społecznych.

Dyrektor J. Petrus zebranym słuchaczom przedstawił mniej znane na Litwie szczegóły ratowania zbiorów wawelskich w pierwszych dniach wybuchu II wojny światowej i przypomniał fakt, jak po wojnie królewskiej rezydencji przywrócono charakter muzeum, tworząc instytucję Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu (od roku 1994 – Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki).

Poza wykładem, głównym celem wizyty na Litwie wicedyrektora J. Petrusa była kwestia organizacji wystawy „Wawel w Wilnie. Od Jagiellonów do końca Rzeczpospolitej”. W związku z tym została podpisana umowa między Zamkiem Królewskim na Wawelu a Muzeum Sztuki Użytkowej. Ponadto krakowska placówka muzealna zawarła trzyletnią umowę o współpracy i wymianie specjalistów z Muzeum Narodowym – Pałacem Władców Wielkiego Księstwa Litewskiego (tak brzmi oficjalna nazwa wileńskiego Pałacu Władców).

Zgodnie z pierwszą powyższą umową, już od lipca br. w wileńskim Muzeum Sztuki Użytkowej eksponowana będzie imponująca wystawa „Wawel w Wilnie”. Otwarcie ekspozycji nastąpi prawdopodobnie 6 lipca w ramach obchodów 1000-lecia wymienienia Litwy z nazwy. Wystawa potrwa do października 2009 r., a jej ideą jest zaprezentowanie w Wilnie obiektów ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, świadczących o dawnych związkach krakowskiej i wileńskiej rezydencji wspólnych władców i wspólnocie kulturowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Początkowo planowano, iż wystawa zagości w Pałacu Władców z okazji otwarcia tej placówki, ale ze względu na kryzys gospodarczy nowy obiekt muzealno-reprezentacyjny nie zostanie w tym roku otwarty.

Na wystawę „Wawel w Wilnie” złoży się około 120 eksponatów z okresu: od początku XVI w. do XX w. Zostaną one pokazane w czterech działach: „Wawel Jagielloński”, „Królowie polscy – wielcy książęta litewscy”, „Dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego” i „Kultura szlachecka Rzeczypospolitej Obojga Narodów”.

W zestawie eksponatów znajdzie się kilka arrasów ze słynnej kolekcji Zygmunta Augusta (będących obok miecza koronacyjnego Szczerbca największą chlubą Zamku Królewskiego na Wawelu i wyróżniających się w skali światowej wielkością, precyzją wykonania tapiserii i użyciem kosztownych materiałów), portrety królów i przedstawicieli znanych rodów litewskich (Radziwiłłów, Sapiehów i in.), portrety trumienne, medale z wizerunkami królów, kafle z renesansowych pieców wawelskich, rozety stropowe, zbroja husarska, kilimy, pasy kontuszowe, zegary, a także odlewy fragmentów płaskorzeźbionej dekoracji ściennej w kaplicy Zygmuntowskiej oraz nagrobków królewskich w katedrze wawelskiej, a także różne inne obiekty.

Wystawa będzie nie tylko prawdziwą ucztą duchową dla zwiedzających, ale również żywą lekcją polsko-litewskiej historii. Stanowi ona ponadto nie lada turystyczną ofertę: wilnianie, nie ruszając się ze swego grodu, zyskają możliwość przeniesienia się na Wawel do Krakowa.

Jak już wspomniałem, wystawa będzie eksponowana do października 2009 r., ale już w listopadzie czeka nas następne niezwykłe spotkanie z arcydziełem polskiego malarstwa: planuje się, iż do Wilna zostanie sprowadzony kolejny obraz Jana Matejki, obraz na skalę już eksponowanej w stolicy Litwy „Bitwy pod Grunwaldem”.