W kręgu sympatyków „Magazynu Wileńskiego”

Pan Witold Olszewski ze Świdnika już od szeregu lat jest prenumeratorem „Magazynu Wileńskiego”. Kilka razy do roku pisze do redakcji, powiadamiając o prolongowaniu prenumeraty, składając świąteczne życzenia. Listy krótkie, ale w każdym jest – chociaż słów kilka – o tym, jak bardzo oczekiwanym gościem bywa w jego domu nasze czasopismo. I motywacja: „bo ja również pochodzę z Ziemi Wileńskiej… Tam wyrosłem, uczęszczałem do szkół… Walczyłem o wolność Polski…”. Na propozycję redakcji, by opowiedział o swojej drodze życiowej, nie odezwał się. Ale króciutkie listy nadal regularnie otrzymywaliśmy.

A ostatnio Pan Witold nas zaskoczył. Wraz z życzeniami bożonarodzeniowymi przysłał powyższy obrazek-wspomnienie. I na prośbę redakcji napisał o swoim losie żołnierza-łagiernika… niemal w telegraficznym skrócie. Nie oznacza to wcale, że pióro się nie trzyma ręki Pana Witolda, czego dowodem jest zamieszczony powyżej obrazek wigilijny. Co więcej, Pan Witold pisze wiersze. Jeden z nich – na wycinku z gazety – włożył do koperty.

Wśród nadesłanych zdjęć i zapisanych odręcznie kartek – kopie dokumentów: zaświadczenie o zwolnieniu z łagrów, karta repatriacyjna, świadectwo o rehabilitacji wydane przez władze wolnej Litwy, dyplomy odznak i medali. Ma ich Pan Witold ponad dwadzieścia, a wśród nich: Order Męczeństwa i Zwycięstwa, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia, Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Zesłańca, Medal Pro Memoria…

Zamieszczamy życiorys Pana Witolda, uzupełniony skąpymi faktami z listów do redakcji z poprzednich lat… Taki oto – życia rys, którego wystarczyłoby na opasłą powieść.

Urodziłem się 27 stycznia 1922 roku w Ejszyszkach. Moi przodkowie od wieków tam mieszkali. Pochodzę ze szlacheckiego rodu Olszewskich, pieczętującego się herbem „Gawron”. Moi rodzice, ojciec Michał i mama Józefa, mieli trzy domy i duże gospodarstwo rolne – tuż za miastem, przy drodze do Roubiszek. Tam, na kolonii – jak niegdyś nazywano – był nasz dom letniskowy, a przy drodze stał krzyż. Stoi dotychczas, tylko dom został zniszczony…

Z rodzeństwa miałem dwie siostry i brata. Siostra Irena dotychczas mieszka w domu rodzicielskim. Za władzy radzieckiej pracowała jako nauczycielka w szkołach polskich, obecnie jest na emeryturze. Brat Zygmunt mieszka w Wilnie.

W Ejszyszkach minęło moje dzieciństwo, tam ukończyłem szkołę powszechną. W latach uczniowskich aktywnie działałem w harcerstwie, byłem zastępowym. Co roku w czasie wakacji organizowaliśmy harcerskie obozy nad rzeką Solczą, w Zygmunciszkach, a nawet w Trokach nad jeziorami. Pamiętam nasze ogniska harcerskie i zabawy… W szkole powszechnej mieliśmy kółko teatralne. Ja również do niego należałem (grałem przeważnie główne role). Śpiewałem też w szkolnym chórze.

Po ukończeniu szkoły powszechnej wyjechałem do Wilna, by kontynuować naukę w Państwowym Gimnazjum Mechanicznym. Po otrzymaniu zawodu zamierzałem wyjechać do pracy do Mielca, do tak zwanego COP (Centralny Okręg Przemysłowy – ośrodek przemysłu ciężkiego, budowany w latach 1936-39 w południowo-centralnych dzielnicach Polski; w Mielcu znajdowały się zakłady silników lotniczych – przyp. red.). W 1939 roku ukończyłem gimnazjum i zdałem maturę. Dalsze plany pokrzyżowała wojna…

Mając trzy stopnie przysposobienia wojskowego, zgłosiłem się na ochotnika do wojska i służyłem w batalionie ochrony obiektów wojskowych w Wilnie. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej do Wilna, dostałem się do niewoli, ale udało mi się uciec.

W 1940 zostałem zaprzysiężony do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) przez por. Tadeusza Matysiaka ps. „Mucha”. Terenem mojego działania były Wileńszczyzna i Nowogródczyzna. Brałem udział w małej dywersji, w zdobywaniu broni. W tym samym czasie ukończyłem w konspiracji szkołę podchorążych oraz kursy dywersji i minerstwa. Otrzymałem stopień kaprala-podchorążego.

Podczas łapanek ulicznych w Wilnie zostałem aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu pracy w Poniewieżu. Pracowałem w warsztatach na lotnisku wojskowym w Pajuostach. Tu z dość liczną grupą więźniów prowadziłem akcję sabotażową. Wiedząc o tym, że Niemcy podejrzewają mnie, zorganizowałem ucieczkę z obozu. W wyniku tego gestapo aresztowało moich rodziców.

Wstąpiłem do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej. Od lutego 1942 r. służyłem jako kapral-podchorąży ps. „Orzeł” w V Batalionie 77 pułku piechoty AK – 3 Kompanii 1 plutonu, pod dowództwem majora Stanisława Truszkowskiego ps. „Sztremer”. Ja byłem zastępcą dowódcy plutonu i dowódcą I drużyny. Nasz pluton był szturmowym i brał udział w licznych akcjach bojowych. Organizowaliśmy napady na bunkry niemieckie i litewskie, zdobywaliśmy duże ilości broni i amunicji.

Kiedy rozpoczęła się akcja „Ostra Brama”, czyli walka o Wilno, wraz z całym V Batalionem zdobyliśmy silnie umocnioną miejscowość Góry oraz dzielnicę Wilna, Rossę. W Wilnie zostałem ciężko ranny. Początkowo przebywałem w szpitalu polowym, następnie zostałem przewieziony do szpitala wojskowego. Po aresztowaniu dowódcy generała „Wilka” i całego sztabu, zostałem zabrany ze szpitala i ukryty w szpitalu polowym, ponieważ NKWD masowo aresztowywało żołnierzy Armii Krajowej.

Nie odzyskałem jeszcze w pełni sił, a już otrzymałem rozkaz organizowania dalszej działalności konspiracyjnej przeciwko okupantowi sowieckiemu. Początkowo walczyłem u boku komendanta „Krysi”, później z oddziałem „Śmiałego” dokonaliśmy wiele akcji, rozgromiliśmy więzienie w Ejszyszkach. Podczas jednej z odpraw sztabu zostaliśmy okrążeni przez NKWD. 22 lipca 1945 roku zostałem aresztowany w miejscowości Pojedubie i osadzony w więzieniu w Ejszyszkach. Podczas śledztwa byłem torturowany przez oficerów NKWD. Następnie zostałem przeniesiony do więzienia w Trokach, w którym poddawano mnie torturom nie do opisania. Następnym było wileńskie więzienie na Łukiszkach. 4 października 1945 roku zostałem osądzony przez Trybunał Wojskowy w Wilnie. Wyrok brzmiał: 15 lat katorgi w sowieckich łagrach. Los zesłańców podzielili ze mną członkowie naszej grupy: Świetlikowski, Pełka, Kociński, Urbankiewicz, Kulikowski, Zarzycki, Hajlman, Kiałka, Dziewulska, Zagórska, Skarga.

W czasie miesięcznej podróży do Workuty (Komi ASSR) przechodziłem piekło: bicie młotkami, służącymi do opukiwania wagonów, słona ryba zamiast pokarmu, brak wody do picia.

Kiedy przybyliśmy do celu, zostałem umieszczony w obozie mocno strzeżonym przez strażników. Skierowano mnie do kopalni nr 25 skrytka pocztowa 175/25, do kopania szybu głównego i dostawczego. W zamarzniętej do 150 m ziemi pracę wykonywałem przy pomocy prymitywnych, kiepskiej jakości narzędzi, przeważnie kilofa i łopaty. Otrzymywałem za tę nieludzko ciężką pracę tzw. głodową porcję żywnościową, czyli „trzeci kocioł”; z najlepszego, szóstego jedli kryminaliści. Byłem traktowany jako wróg państwa radzieckiego.

Trudne warunki klimatyczne (temperatura minus 40 i niżej), niedożywienie, brak ciepłej odzieży i katorżnicza praca zrobiły swoje w moim organizmie. Wycieńczony, chory na żółtaczkę trafiłem do szpitala obozowego. Po wyjściu ze szpitala zostałem przeniesiony do kopalni nr 26 skr. poczt. 175/26. Tam również bardzo ciężko pracowałem po 12 godzin na dobę, w dalszym ciągu cierpiałem głód.

W krótkim czasie znów trafiłem do szpitala, skąd wylądowałem w kopalni nr 7 skr. poczt. 175/7. Tu, z powodu wycieńczenia i braku sił, wykonywałem pracę ślusarza: pod ziemią, na małej wysokości pokładu przeprowadzałem remonty kombajnów górniczych i transporterów węglowych.

Po śmierci Stalina nastał dla mnie tragiczny lipiec 1953. W naszej kopalni wybuchł strajk, który przeniósł się na inne kopalnie. Do naszego obozu przyjechali prokurator generalny Radczenko i naczelnik łagrów workuckich Maslannikow. Po ich wyjeździe nakłaniano nas do pracy, a następnie z gniazd wartowniczych otworzono ogień z karabinów maszynowych. Było dużo zabitych i rannych. Ja również zostałem ranny i po stłumieniu strajku wywieziono mnie do łagru karnego o zaostrzonym rygorze obozowym. Po rocznym pobycie w tym obozie trafiłem do obozu przy kopalni nr 3 skr. poczt. 175/3. Tam również pracowałem przy fedrowaniu węgla w wiecznej zmarzlinie.

11 lipca 1955 r., po skróceniu dla mnie wyroku z 15 do 10 lat, zostałem zwolniony z obozu. Nie mogłem jednak z Workuty wyjechać, musiałem pozostawać na tzw. „specposieleniju”, więc dalej pracowałem w tej samej kopalni. Dopiero w czerwcu 1956 otrzymałem zezwolenie wyjazdu do kraju.

Wróciłem do Ejszyszek. Rodzice jeszcze byli wśród żywych i mieszkali razem z moją siostrą Ireną. Tu, w rodzinnej miejscowości ożeniłem się, biorąc za żonę Zytę Adamowiczównę, ejszyszczankę z zacnej, patriotycznej rodziny. Ślub wzięliśmy w miejscowym kościele, gdzie obydwoje zostaliśmy ochrzczeni i przystąpiliśmy do I Komunii św.

Musiałem wyjechać do Polski. W styczniu 1957 wraz z żoną przyjechaliśmy do Lublina, dokąd wcześniej wyjechała nasza dalsza rodzina. Ale wkrótce osiedliśmy w Świdniku, oddalonego 10 km od Lublina, gdzie zatrudniłem się w Zakładzie Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego (produkcja śmigłowców). Jako starszy kontroler jakości pracowałem tu aż do emerytury. Na emeryturze jestem od roku 1982, po ukończeniu 60 lat. Obecnie jestem inwalidą wojenno-wojskowym I grupy.

Od 1989 r. prezesuję kołu Światowego Związku Armii Krajowej. Jestem członkiem Zarządu Sybiraków i Zarządu Inwalidów Wojenno-Wojskowych. Należę też do Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej.

Mam córkę Alicję, która jest magistrem-inżynierem ochrony środowiska; zięć Bogdan – magister ekonomii. Mieszkają i pracują w Chełmie. Wnuk Wiktor (inżynier informatyk) z żoną Beatą mieszkają w Warszawie.

Przygotowała Helena Ostrowska