W ten sposób wskazywano na narodziny prawdziwego Słońca – Jezusa Chrystusa, zgodnie z proroctwem Malachiasza, które interpretowano chrystologicznie: „Bo oto nadchodzi dzień palący jak piec, a wszyscy pyszni i wszyscy wyrządzający krzywdę będą słomą, więc spali ich ten nadchodzący dzień, mówi Pan Zastępów, tak że nie pozostawi po nich ani korzenia, ani gałązki. A dla was, czczących moje imię, wzejdzie słońce sprawiedliwości („Sol Iustitiae”) i uzdrowienie w jego skrzydłach” (por. Ml 3, 19-20). W Ewangeliach kilkakrotnie Jezus kojarzony jest ze światłem. Starzec Symeon nazywa Go „Światłem na oświecenie pogan” (por. Łk 2, 32), a w Czwartej Ewangelii Jezus sam siebie określa jako „Światłość świata” (por. J 8, 12).

Pozostaje pytanie, dlaczego chrześcijanie umownie przyjęli tę datę na uroczystość narodzin Jezusa. Otóż odpowiedź wydaje się być taka: skoro Biblia nie konkretyzuje, kiedy Chrystus przyszedł na świat, nawiązano do niezwykłej symboliki daty 25 grudnia, wyznaczającej moment zimowego przesilenia dnia i nocy, a więc astronomiczny punkt roku, odkąd coraz krótsze stawały się ciemności nocy, a zaczynało przybywać światła dnia.

W starożytności bowiem ogromną wagę przywiązywano do symboliki wybranych dat kalendarzowych i ukazywano ich związek z naturalnym cyklem astronomicznym, co było nierzadko ważniejsze od rzeczywistej daty danego wydarzenia. Dlatego moment zimowego przesilenia chętnie przyjęto jako datę narodzenia Jezusa, ponieważ dzień ten symbolizował zwycięstwo światła nad ciemnościami. Ów dzień więc jak najbardziej odpowiada, by czcić wtedy też narodziny Chrystusa – Tego, który jest prawdziwą światłością, przychodzącą z wysoka (por. Łk 1,7)

Napomknięcia o tym można odnaleźć na przykład u św. Hipolita (170): „Pierwsze przyjście Pana naszego wcielonego, który narodził się w Betlejem, miało miejsce ósmego dnia przed kalendami styczniowymi” (tzn. 25 XII; In Danielem 4,23,3.). Jedna z hipotez, opowiadająca się za historycznością wspomnianej daty jako dnia narodzenia Boga, uzasadnia swój pogląd tym, że w apokryfach Nowego Testamentu utrwaliło się przekonanie o poczęciu Jezusa 25 marca, czyli dokładnie 9 miesięcy przed datą 25 grudnia. Oba te świadectwa – św. Hipolita i tradycji apokryficznej, poparte zdaniem niektórych Ojców Kościoła (np. św. Augustyna) – dają wiele do myślenia tym, kto opowiada się za jedynie umownym przyjęciem daty 25 grudnia jako dnia narodzin Jezusa.

Nie da się więc z całkowitą pewnością stwierdzić, na ile data 25 grudnia została umownie przyjęta jako dzień narodzin Boga-Człowieka Chrystusa, „Wschodzącego Słońca” (por. Łk 1,7) w miejsce pogańskiego kultu „Sol Invictus”, a na ile jest to data historyczna. Być może oba skojarzenia się dopełniają i należy je traktować łącznie.

Wyznaczenia tej daty podjął się rzymski mnich Dionizy Mały ze Scytii w 525 roku. To on pierwszy skonkretyzował kalendarzowe narodziny Zbawiciela i przyjął je jako początek odliczania czasu. Uzasadniał to tym, że narodzenie Jezusa jest „początkiem naszej nadziei”, źródłem odnowienia ludzkości i centralnym wydarzeniem w dziejach świata. Dlatego uznał właśnie datę przyjścia na świat Jezusa jako właściwą, by przyjąć ją za punkt wyjścia w kalendarzu. Okazało się jednak, że przy wyznaczaniu owej daty mnich popełnił brzemienną w skutki pomyłkę, zbyt późno wyznaczając datę narodzenia.

Oczywiście, po wytropieniu błędu Dionizego Małego, przesunięcie wszystkich dat w kalendarzu jest nierealne, więc pozostaje się przy tradycyjnym wyznaczeniu początku „naszej ery”. Aby jednak uniknąć tego zbyt laickiego określenia, a jednocześnie nie popaść w błąd logiczny, że Jezus urodził się w 6 r. przed Chrystusem, wielu biblistów wprowadza określenie ery „przedchrześcijańskiej” i „chrześcijańskiej”. Według takiej terminologii możemy z niemal całkowitą pewnością powiedzieć, że Jezus narodził się między 7 a 4 rokiem ery przedchrześcijańskiej.

W powszechnym przekonaniu Chrystus narodził się w lichej szopie, stajni, gdzie przebywały zwierzęta – wół i osioł. Warto zastanowić się, na ile takie wyobrażenie jest zgodne z realiami ówczesnej Palestyny. Otóż wydaje się wielce prawdopodobne, że przyjście na świat Jezusa miało miejsce w grocie a nie w drewnianej stajence. Jako pierwszy mówi o tym św. Justyn Męczennik (około 155 r.), który pochodząc z Palestyny zapewne dobrze znał okolice Betlejem. Wymienia on „grotę, znajdującą się tuż w pobliżu miasteczka”, w której narodził się Chrystus i w której mędrcy złożyli Mu hołd. Tymczasem Ewangelie nie wspominają, by Jezus narodził się w stajni. Wzmiankują jedynie, że Maryja położyła nowonarodzonego Jezusa w żłobie.

Skąd jednak wzięły się tam wół i osioł? Ewangelie nic nie wspominają o tym, żeby tam, gdzie narodził się Jezus, one się znajdowały. Żłób, w którym został położony nowonarodzony Jezus, wskazuje na przynajmniej prawdopodobną obecność zwierząt w miejscu, gdzie narodził się Zbawiciel. Jakich? O tym Ewangelie milczą. Jednak Ojcowie Kościoła, od Orygenesa począwszy, odnosili do wydarzeń betlejemskich następujące fragmenty z Pisma Świętego:

1. (Por. Iz 1,3): „Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela, Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie” (w tym proroctwie Izajasza Bóg skarży się na Izraelitów, stwierdzając, że zwierzęta te są mądrzejsze od Jego ludu, gdyż rozpoznają swoich panów, a Jego lud – nie;

2. (Por. Ha 3,2): „Usłyszałem, o Panie, Twoje orędzie, zobaczyłem, o Panie, Twe dzieło. I zdziwiłem się, że pośród dwóch zwierząt zostaniesz rozpoznany, kiedy przyjdziesz w czasie, zostaniesz poznany jako obecny w czasie, zostaniesz ukazany, gdy poruszysz mnie żyjącego, jako zapłatę za miłosierdzie będziesz zapamiętany”.

W średniowieczu święto Bożego Narodzenia było świętem wesołym i obchodzonym niezwykle hucznie. Dopiero w XVII wieku zaczęła się kształtować tradycja, jaką znamy do dziś, a więc święta radosnego, ale też pełnego zadumy nad życiem, śmiercią i zbawieniem.

Ludzki umysł załamuje się przed wielką intencją Bożej miłości, która sprawiła, że Wielki i Wszechmocny Bóg, przebywający w tym, czego „…ani oko ludzkie nie widziało, ani ludzkie ucho nie słyszało, ani ludzki umysł pojąć nie może” staje się aż tak bardzo bliski i dostępny, iż każdy z nas może Go dotknąć i doświadczyć cudownej obecności wśród nas. „W noc wigilijną otwiera się ogromna księga pielgrzymstwa narodu, który dziś wędruje duchem ze wszystkich zakątków świata do własnego domu rodzinnego” i do Betlejem. Tymi słowy w grupach modlitewnych animatorzy rozpoczynają wspólną modlitwę przy spotkaniach opłatkowych. „Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, będącą w stanie odmiennym” (por. Łk 2,3-4). Wędrował do swojego rodzinnego miasta, Domu Chleba (Betlejem), aby właśnie tam stał się ten wielki cud Bożego Narodzenia.

Trudne, ponieważ chcemy pojąć treści rozumem ludzkim i nie zostawiamy żadnego miejsca na miłość i wszechmoc Bożą. Nie chcemy pozwolić, aby Stwórca i jego zbawcze działanie stały się udziałem każdego narodu i integralną częścią kultur, układów politycznych, systemów społecznych, działań socjalnych. Przypominam słowa swojej mamy, która pewnego razu powiedziała: „Myślałam, że dla ludzi mądrych i wykształconych jest łatwiejszą rzeczą uznać, że Bóg jest niż stale przekonywać wszystkich w tym, czego sami nie pojmują”. A jednak. A jednak tak wielu ludzi chce przekonać siebie i nas, że święta Bożego Narodzenia – to nic więcej niż uzurpowane przez chrześcijan zwyczaje pogańskie.

Bynajmniej. Chrześcijaństwo jest zbudowane na wcielonym w Jezusie Chrystusie Słowie Bożym. Dlatego nie jest ono jedynie teorią, ale życiem; nie jest jedynie ideą, ale rzeczywistością. Fakt, iż Chrystus stał się jednym z nas i jest z nami „przez wszystkie dni aż do skończenia czasów”, czyni chrześcijaństwo istnieniem albo życiem, w którym poruszamy się i jesteśmy. Wydarzenia Nocy Betlejemskiej głoszą jedną i na domiar bardzo ważną prawdę: Bóg wchodzi w granice czasu ziemskiego, naznaczonego grzechem pierworodnym, abyśmy mogli połączyć się z Jego bóstwem i widzieć dalej niż sięga oko ludzkie, słyszeć dalej niż sięga ucho ludzkie, pojąc więcej niż umysł ludzki jest zdolny.

Niestety, ale bardzo często się zdarza, iż w święta Bożego Narodzenia jest miejsce dla wszystkiego i wszystkich, brak go jednak dla samego Boga. Nie chodzi tu zresztą o liczne modlitwy i bicie pokłonów przed ołtarzem. „Nasze hymny pochwalne niczego Tobie, Boże, nie dodają…” czytamy w jednej z prefacji, rozpoczynającej modlitwę eucharystyczną we Mszy św.”. „Wszystko, czego nie uczyniliście jednemu z tych najmniejszych, tegoście i Mnie nie uczynili” – głosi Ewangelia św. Mateusza (por. Mt 25,45). Są to słowa Boga, którego Narodzenie właśnie obchodzimy.

„On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi” (por. Flp 2,6-7). Tak uczynił Bóg. My natomiast nie chcemy ogołocić siebie z naleciałości grzesznej ludzkiej natury: egoizmu, pychy i stać się podobnymi do Boga.

W leżącym w żłobie trzeba dojrzeć nie jedynie „maluśkiego jako rękawiczka”, ale żywego i prawdziwego Boga, otwierającego się dla każdego z nas w świetle betlejemskiej gwiazdy. Na pytanie: „Czym szczególnym są święta Bożego Narodzenia?” dziecko klasy 4 odpowiedziało: „Tym, iż Niebo staje się nam bliskie”. Do tej pięknej i treściwej odpowiedzi można dodać, że za sprawą Bożego wcielenia tym Niebem stają się nasze serca.

Tam na mnie zawsze będą czekali Ojciec i Mama. Rodzic przyniesie o świcie choinkę, rozpali w łaźni, dopóki widno nakarmi bydło i trzodę, do domu dostarczy garść siana i snopek żyta. Mama ugotuje barszcz wigilijny, zupę grzybową z uszkami, napiecze pierogów z makiem i grzybami, będzie pachnieć zapiekana z fasolką i cebulką kapusta. Jak tradycja każe, nie ujdzie stołu karp. Wieczorem wyjmie natomiast z pieca najsmaczniejszy na całym świecie makowiec.

Gdy zapadnie mrok, zaproszą nas wszystkich do stołu. Głowa rodziny znakiem krzyża rozpocznie modlitwę, złoży życzenia i poda biały opłatek. Jak zawsze będę myślał, co serdecznego powiem Mamie, siostrze, braciom. I jakże miłą będzie kolęda „Wśród nocnej ciszy”. Po zakończeniu Wieczerzy poszukamy na niebie gwiazdy, która wiodła do Betlejem Trzech Króli, a pod drzwiami obory posłuchamy, o czym tej nocy „gaworzą” krówki. Bardzo wczesnym rankiem wraz z Mamą i bratem pójdziemy natomiast do kościoła, gdzie jak zawsze bardzo pięknie będzie śpiewał organista z chórem, a pokorny „Murzynek” przy żłóbku ukłoni się każdemu składającemu ofiarę.

ie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan. A to będzie znakiem dla was: znajdziecie Niemowlę, owinięte w pieluszki i leżące w żłobie” (por. Lk.2,10-12). Tymi słowami anioła pragnę ze swoimi życzeniami pośpieszyć do każdego z Was, drodzy Czytelnicy „Magazynu Wileńskiego”. Duchowo podzielić się opłatkiem, przebaczyć i wyjednać przebaczenie, a wraz z rozradowanym Kościołem, począwszy od Betlejem aż po krańce ziemi, prosić Dobrego Boga, aby „…wielka światłość, która zstąpiła dzisiaj na ziemię”, dotarła z pełnią swojego błogosławieństwa do każdego z Was. Aby miłość do słowa polskiego, do swojej Ojczyzny i narodów tu mieszkających z całym bogactwem kultur i języków pomagała Wam zbliżać się do Boga oraz ludzi. Aby ze skarbca historii i doświadczenia naszego narodu czerpać niczym ze źródła wierność swojej tożsamości i żyć tak, aby Ewangelia stała się Ciałem i zamieszkała w nas. Duchowo pragnę nawiedzić chorych, odnaleźć słowa pociechy i wsparcia dla więźniów i osamotnionych. Swoją niedoskonałą, ale szczerą miłością tak pragnę zanieść blask Chrystusowego światła tam, gdzie ciemność bądź smutek. Przyjmijcie Chrystusa z radością za swojego Zbawiciela i Pana, gdyż nikt inny, tylko On jest zwiastunem wielkiego wyzwolenia i planu zbawienia człowieka

Ks. Eliasz Anatol Markowski