Działalność naukowa członków SNPL

Kontynuujemy cykl materiałów popularno-naukowych, dotyczących badań i pracy naukowców-Polaków zrzeszonych w Stowarzyszeniu Naukowców Polaków Litwy. Podstawę ich opracowania stanowi projekt finansowany przez Ambasadę RP w Wilnie, z funduszy MSZ. Pragniemy przybliżyć Państwu dorobek naukowców, przedmiot ich badań, odsłonić rąbek tajemniczego, czasem niezrozumiałego świata nauki.

FIZYKA... SAMO ŻYCIE

Prof. Romuald Brazis – profesor zwyczajny, doktor habilitowany nauk fizyczno-matematycznych jest członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, członkiem honorowym Polskiej Akademii Medycyny i rzeczywistym – Światowej Akademii Medycyny im. Alberta Schweitzera. Działalność naukowa i społeczna stanowi imponujący dorobek życiowy emerytowanego już profesora. Bynajmniej emerytura jednak nie jest czasem izolacji, wręcz przeciwnie, aktywna działalność na niwie naukowej realizuje się poprzez organizacje konferencji międzydyscyplinarnych „Nauka a jakość życia” (w 2013 roku odbyła się XVI), a także opracowywanie publikacji z serii „Studium Vilnense A” (w tym roku ukazał się tom 10), w których eksponowane są sylwetki wybitnych naszych rodaków – uczonych dawnego Uniwersytetu Wileńskiego. Afiliowany w państwowym Centrum Badań Fizycznych i Technologii koncentruje się na teorii luminescencji i absorpcji światła w nanocząsteczkach.

Takie były początki...

Jako że był synem uczestnika wojny obronnej we wrześniu 1939 roku, żołnierza Wojska Polskiego Stanisława Brazisa, patriotyczne postawy kształtowały się w przyszłym naukowcu od samego początku. Dlatego też sprawy narodowościowe, zaangażowanie w tworzenie się wielu polskich instytucji zawsze stanowiły priorytet. A smykałka do wszelkich nowinek technicznych i zainteresowanie otaczającym światem zaowocowały zainteresowaniem dziedziną matematyczno-fizyczną. Chociaż pierwszy dyplom, jaki uzyskał Romuald Brazis, dawał uprawnienia do wykonywania zawodu nauczyciela klas początkowych. Później był Wileński Państwowy Instytut Pedagogiczny (obecnie Uniwersytet) i zdobyty summa cum laude (łac. z wielką pochwałą) dyplom magistra edukacji – nauczyciela fizyki i przedmiotów ogólnotechnicznych szkoły średniej.

Studia doktoranckie kontynuował w Instytucie Fizyki Półprzewodników Litewskiej Akademii Nauk i ukończył ze stopniem naukowym doktora (kandydata nauk fizyczno-matematycznych) za badanie fal helikonowych w półprzewodnikach. Doktorat i habilitację – za badania nieliniowych zjawisk mikrofalowych w półprzewodnikach – nadał Uniwersytet Wileński. W 1991 roku Romuald Brazis otrzymał tytuł profesora.

W centrum – prace badawcze

Podstawowym kierunkiem działalności profesora stały się prace badawcze nad różnorodnymi zjawiskami fizycznymi. I mimo, iż dla laika brzmią one niemal jak siódmy stopień wtajemniczenia, to dla naukowca są po prostu przedmiotem badań. To połączenie wiedzy z ogromną pasją i chęcią odkrywania. Na zaproszenie Narodowej Akademii Nauk USA badał zjawiska mikrofalowe w półprzewodnikach z wąską przerwą energetyczną w Purdue University (laboratorium Jacka K. Furdyny), a na zaproszenie Instytutu Max’a Planck’a (RFN) badał możliwości zbudowania półprzewodnikowych generatorów promieniowania w zakresie THz. Badając fotoprzewodnictwo diod krzemowych z zablokowanym pasmem domieszkowym (w międzynarodowej grupie z Uniwersytetu Paul’a Sabatier’ w Tuluzie i Centrum Badawczego Kurczatowa w Moskwie) przyczynił się do odkrycia zjawiska fotowoltaicznego w tych diodach. We współpracy z Instytutem Fizyki PAN wykrył zjawiska niewzajemnego odbicia i luminescencji światła w pobliżu linii ekscytonów w kryształach i studniach kwantowych półprzewodników półmagnetycznych. Zaproponował ideę i rozwinął teorię lasera na przejściach wymuszonych między pasmami fononów. Badając rozpraszanie fal w strukturach o losowym rozkładzie przestrzennym, zainicjował badania mikrofalowe włóknin naturalnych i syntetycznych elektroprzewodzących, jako osłon człowieka przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Wykrył też (we współpracy z Instytutem Włókiennictwa w Łodzi i Politechniką Łódzką) anomalny wzrost tłumienności włóknin ze wzrostem częstotliwości fal.

I jakkolwiek by to nie brzmiało, znaczenie tych badań doceniane jest w wielu innych dziedzinach naukowych, m. in. medycynie, optyce, w sferze oświetleniowej. Na co dzień prawie każdy z nas korzysta z dobrodziejstw wynalazków, nie do końca zdając sobie sprawę, że nad każdym udoskonaleniem jakiejkolwiek gałęzi przemysłu stoją lata wytężonej pracy naukowców, takich jak profesor Brazis.

Owoce międzynarodowej współpracy

Fizyka, jako przedmiot wykładowy, wyprowadziła profesora Brazisa na ocean zagranicznych uczelni. Prowadził wykłady w ośrodkach naukowych w Anglii, Austrii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Indiach, Izraelu, Japonii, Niemczech, Polsce, Portugalii, Rosji, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, Turkmenii, Ukrainie, USA, Uzbekistanie, we Włoszech. Taka współpraca – to szeroki wachlarz możliwości. Poznanie innych naukowców, ich metod badań, a także zaplecza naukowego, laboratoryjnego poszerza horyzonty własnych dokonań. Nie bez znaczenia jest fakt, że dzięki doświadczeniom zdobytym za granicą można na rodzimy grunt przenieść wiele ważnych i znaczących aspektów. Dlatego takie ważne jest, by młodzi ludzie mieli równe szanse na zdobywanie szczytów zawodowych – „To młodzi, wykształceni Polacy mają decydować o losach naszej mniejszości na Litwie” – mówił profesor Brazis, motywując powołanie polskiej uczelni w Wilnie. I to właśnie dzięki międzynarodowej współpracy, m. in. z Uniwersytetem w Białymstoku, Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu i innymi uczelniami, stało się to możliwe.

Na straży tego, co polskie

Integracja polskiego środowiska intelektualnego stała się celem powołania Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy, na którego czele stanął Romuald Brazis. Zdeterminowany do konsolidacji naukowców-Polaków przede wszystkim starał się podkreślać wartość nauki i wspinania się na szczeble kariery naukowej. „W tamtych czasach smutkiem napawał fakt, że na 120 doktorów habilitowanych, jakimi naonczas mogła się poszczycić Litewska Akademia Nauk, ledwie 3 było narodowości polskiej” – wspomina profesor. Powstałe Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy miało właśnie odmienić tak niekorzystne statystyki poprzez zachętę rodaków do bardziej aktywnego zgłębienia wiedzy, czemu też służyć miała szeroko zakrojona praca oświatowa. Stąd pomysł na utworzenie uczelni, która otwierałaby drogę polskiej młodzieży do zdobywania wiedzy w ojczystym języku.

W roku 1998 udało się powołać swoistą namiastkę uczelni – Instytucji Wyższej Użyteczności Publicznej „Universitas Studiorum Polona Vilnensis”, która miała nauczać początkowo w Wilnie, po dwóch latach wysyłając studentów na dalsze studia do uczelni w Polsce, gdzie otrzymywaliby dyplomy wyższego wykształcenia. Mimo iż nie wszystkie zamierzenia udało się zrealizować – litewskie Ministerstwo Oświaty i Nauki stanowczo odmówiło bowiem nostryfikowania uzyskanych w Macierzy dyplomów, kwestionując wiarygodność dwóch pierwszych lat nauki – to pokłosiem tych heroicznych poczynań Romualda Brazisa jest dziś wileńska filia Uniwersytetu w Białymstoku. Dzięki temu uczniowie polskich szkół mogą zdobywać wyższe wykształcenie na Litwie, pobierając naukę w ojczystym języku.

Ocalać od zapomnienia

Lista zasług profesora jest dosyć długa. Ukoronowaniem zaangażowania społecznego i naukowego jest członkostwo w licznych towarzystwach naukowych, m. in. w Litewskim i Europejskim Towarzystwie Fizycznym, Polskim Towarzystwie Naukowym na Obczyźnie, Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Został wyróżniony Nagrodą Państwową Litewskiej SRR w dziedzinie nauki i techniki 1986 r., dyplomem honorowym Ministra Spraw Zagranicznych RP za upowszechnienie kultury polskiej w świecie (1992), złotym medalem Alberta Schweitzera za przyczynek do humanizacji nauki, Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP (2002), znakiem pamiątkowym Prezydenta Republiki Litewskiej za umocnienie więzi transatlantyckich Litwy i sprzyjanie akcesji RL do NATO (2003).

Jednak wieloletnie aktywne życie zawodowe i społeczne nie pozwala „zasypiać gruszek w popiele”. Od lat bowiem profesor Brazis stara się zachować pamięć o Polakach, którzy księgę działalności dawnego Uniwersytetu Wileńskiego zapisali złotymi zgłoskami. Wydawanie „Studium Vilnense A” jest ważnym dla środowiska naukowego swoistym przewodnikiem po świecie naukowym. „To album prac autorów reprezentujących różne kierunki nauki, filozofii i sztuki. Przez zestawienie poglądów, metodologii i rezultatów badań „Studium Vilnense A” sprzyja kształtowaniu integralnego pojmowania świata”– pisze we wstępie do wydania redaktor Brazis.

I tak poszczególne cząsteczki działalności profesora Romualda Brazisa tworzą świat codziennej rzeczywistości, wypełnionej troską o drugiego człowieka i nieustanną chęcią zgłębiania enigmy świata.