Huczne obchody wiekopomnego przymierza

Jak można było przypuszczać, 450. rocznica zawarcia wiekopomnej Unii Lubelskiej, która scaliła w jeden organizm państwowy Królestwo Polskie oraz Wielkie Księstwo Litewskie, doczekała się hucznych obchodów, a te skoncentrowały się właśnie w Lublinie. Ich kulminację przypisano kalendarzowym 28 czerwca – 4 lipca, gdyż właśnie wtedy król Zygmunt August ratyfikował ów historyczny dokument.
Przez siedem dni w mieście tym odbywały się pokazy i rekonstrukcje rycerskie, stacjonowały obozy szlachty polskiej i litewskiej, odbyły się koncerty muzyki dawnej i współczesnej. Mieszkańcy oraz goście Lublina zyskali więc nie lada okazję, by zapoznać się z obyczajami, poczuć atmosferę, jaka mogła panować w obozach szlachty, przybyłej na sejm lubelski, zapoznać się z kuchnią i rozrywkami XVI wieku, obejrzeć pokazy ówczesnych ubiorów, inscenizacje walk i pojedynków, pokazy dawnych rzemiosł i tańców dworskich.
30 czerwca uroczystości z udziałem dostojników państwowych rozpoczęła Msza św. w katedrze lubelskiej w obrządku łacińskim, której przewodniczył metropolita lubelski arcybiskup Stanisław Budzik, natomiast homilię wygłosił metropolita wileński arcybiskup Gintaras Grušas. W uroczystym nabożeństwie wzięli udział marszałkowie Sejmu i Senatu RP Marek Kuchciński oraz Stanisław Karczewski, przewodniczący Sejmu litewskiego Viktoras Pranckietis, premier Mateusz Morawiecki, wysocy rangą urzędnicy państwowi i goście zagraniczni, w tym – delegacje z Litwy, Łotwy, Estonii, Czech i Węgier.
Po Mszy św. jej uczestnicy udali się przed pomnik Unii Polsko-Litewskiej na placu Litewskim w centrum Lublina, by złożyć tu wieńce i kwiaty. Ciągiem dalszym obchodów w Centrum Spotkania Kultur stały się uroczyste obrady Zgromadzenia Parlamentarnego Polska – Litwa oraz debata poświęcona europejskiemu znaczeniu dziedzictwa Unii Lubelskiej dla współczesnych narodów i państw. Otworzył ją marszałek Marek Kuchciński, podkreślając, że Unia Lubelska była "epokowym wydarzeniem, które na wiele lat określiło porządek polityczny i ład społeczny w Europie Środkowej". Dzięki niej powstała bowiem Rzeczpospolita Obojga Narodów – podmiot polityczny, stanowiący rzadki okaz kompromisu pomiędzy różnymi narodami, ziemiami, religiami, kulturami i językami – wskazał marszałek Sejmu.
Jak dodał, istota tego projektu zawierała w haśle stwierdzenie: "wolni z wolnymi, równi z równymi", dzięki czemu powstała nowa przestrzeń publiczna, wsparta na filarach: parlamentaryzm, samorządność, tolerancja, niezależność sądownictwa, republikański wybór monarchy, wolność i równość, szeroka sfera prywatna.
Do wolności nawiązał w swym wystąpieniu również marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Karczewski, stwierdzając, że "Rzeczypospolita była bowiem największą w ówczesnym świecie wspólnotą polityczną ludzi wolnych. Tworzył ją ponadetniczny naród szlachecki, łączący w sobie wszystkie jej etosy i wszystkie wyznania".
Podczas dyskusji głos zabrał też przewodniczący Sejmu RL Viktoras Pranckietis. Odnotował on, że unia polsko-litewska, będąc prekursorką Unii Europejskiej, zaproponowała model rozwijania relacji międzynarodowych. Sojusz ten – jak mówił – dowodził również, że nasze kraje mogą być tolerancyjne i uwzględniać interesy obu państw.
List do uczestników obchodów 450-lecia zawarcia Unii Lubelskiej skierował też prezydent Polski Andrzej Duda, będąc zdania, że "Unia Lubelska, zawarta 450 lat temu, to wspaniały pomnik dziejowy. Z dumą wspominamy wielkie dzieło naszych przodków, będące świadectwem głębokiej mądrości politycznej, wizjonerskiego myślenia i obywatelskiej odpowiedzialności, a jednocześnie umiejętności budowania dobra wspólnego na drodze dialogu" – napisał prezydent. 
Podkreślił, że tak jak przed wiekami akt unii miał niezwykle doniosłe znaczenie "nie tylko dla Polaków i Litwinów, ale i dla biegu historii całej Europy Środkowo-Wschodniej", tak też obecnie "stanowi on inspirację do tworzenia pomyślnej przyszłości naszego regionu i jednoczącego się kontynentu".
Prezydent w liście zaznaczył, że Unia Lubelska była prawdziwym fenomenem na skalę europejską. "Kiedy polityką międzynarodową rządziły wówczas przede wszystkim interesy dynastyczne, autorytaryzm i przemoc silniejszych nad słabszymi, czego liczne dowody można było znaleźć na wschodzie i zachodzie, unia polsko-litewska powstała na drodze dwustronnego porozumienia, równości praw i wzajemnego poszanowania" – napisał. 
Przypomniał, że "ideą założycielską stała się jedność w wielości" – wspólny był monarcha, polityka obronna i zagraniczna, pieniądz i system celny, odrębne pozostały natomiast języki urzędowe, wojsko, skarb i sądownictwo. 
"Uformowane w ten sposób wielonarodowe państwo miało status środkowoeuropejskiej potęgi, opartej na zasadach wolności, parlamentaryzmu i demokracji. Dla swych mieszkańców, wśród których oprócz Polaków i Litwinów byli także przedstawiciele wielu innych narodów, religii i kultur, Rzeczpospolita stanowiła ostoję tolerancji i zasad życzliwego współistnienia" – napisał prezydent.
Uroczystości zwieńczył koncert, podczas którego wykonano nowy utwór Mikołaja Góreckiego "Missa" na baryton solo, chór mieszany i orkiestrę, a uczyniły to połączone zespoły z Polski, Ukrainy, Litwy, Łotwy i Białorusi.
1 lipca uroczystości, czczące jubileusz czterech i pół wieku Unii Lubelskiej, miały też miejsce w Sejmie RP, podczas których przewodniczący Sejmu RL Viktoras Pranckietis został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP w uznaniu wybitnych zasług w rozwijaniu polsko-litewskiej współpracy parlamentarnej.
Jubileusz ten Poczta Polska uwieczniła na znaczku, który przedstawia fragment obrazu Jana Matejki "Unia Lubelska". Natomiast Narodowy Bank Polski z dniem 26 czerwca wprowadził do obiegu monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych. Na jej rewersie widnieją: herb Zygmunta II Augusta, cytat z dokumentów sejmu unijnego: "Wolni do wolnych, równi do równych" oraz fragment obrazu Marcella Bacciarellego "Unia Lubelska". Na awersie monety został umieszczony z kolei wizerunek króla Zygmunta II Augusta według Jana Matejki.
Obchody 450. rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej (niech w skali zdecydowanie mniejszej niż w Polsce) znalazły też wyraz na Litwie. W przyjętej okazyjnej rezolucji Sejm Litwy wyraził nadzieję, że tradycje kształtowania tożsamości politycznej i kultury parlamentarnej obywateli dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów zajmą należne miejsce w historii parlamentaryzmu Litwy i Polski. "Na sejmie w Lublinie powołano do życia wspólnotę wielonarodową i wieloreligijną, zbudowaną na wartościach republikańskich, na ideach tolerancji, politycznych negocjacji i wzajemnego poszanowania. Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się pomostem pomiędzy Wschodem i Zachodem, ostoją demokracji i prawdziwym Antemurale Christianitasis" – głosi rezolucja.
Wyjątkowy okazyjny koncert zorganizował samorząd miasta Wilna. W łączonej polsko-litewskiej orkiestrze na instrumentach smyczkowych zagrali utalentowani młodzi muzycy z obu krajów, wykonując m.in. utwory Wojciecha Kilara, Mikołaja Góreckiego, Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa, Gediminasa Gelgotasa.
Z okazji 450. rocznicy Unii Lubelskiej Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich oraz Muzeum Lubelskie w Lublinie wspólnie z partnerami – Instytutem Polskim w Wilnie oraz Ambasadą RP w Wilnie – zorganizowały wystawę "Lublin – miasto unii Polski i Litwy". Od 6 lipca do 24 listopada br. w Pałacu Wielkich Książąt Litewskich można obejrzeć 60 dzieł sztuki z XVII-XX wieków, ukazujących historię i znaczenie Lublina na mapie Europy, a wśród nich – monumentalne w wymiarach (2,85 x 5,12 m) płótno Jana Matejki "Unia Lubelska", eksponowane na stałe od 1957 roku w Muzeum Lubelskim.
Ten historyczny obraz został namalowany w 1869 roku w 300-lecie polsko-litewskiego braterskiego przymierza, które stworzyło nie znającą precedensu konfederację dwóch sąsiadujących państw. Pędzlem poczęte monumentalne dzieło wybitnego polskiego twórcy przedstawia końcowy etap sejmu lubelskiego – przysięgę unijną w renesansowej sali zamku w Lublinie. 
Rzeczoną wystawę honorowym patronatem objęli: przewodniczący Sejmu RL Viktoras Pranckietis, marszałek Sejmu RP Marek Kuchciński oraz marszałek Senatu RP Stanisław Karczewski.
Owszem, tak chętne ostatnio odwoływanie się do historycznej spuścizny w stosunkach pomiędzy Orłem Białym a Pogonią ma ze wszech miar rację bytu. Jako Polacy na Litwie, moglibyśmy wprawdzie życzyć, by owa braterska spuścizna była cokolwiek pomocna w czynieniu zadość naszym współczesnym potrzebom, których realizacja – mimo szczytnych zapisów zawartego przed ponad ćwierćwieczem Traktatu polsko-litewskiego o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy – jakoś wyraźnie marudzi.
Fot. Teresa Worobiej